Wpływy z VAT zachowują się jak w czasie recesji

Wiadomo, że budżetowe wpływy do budżetu z głównych podatków: VAT i akcyzy, kuleją, zaskakujące jednak wyniki przynosi porównanie Polski z innymi krajami UE. Okazuje się, że o ile Polska należy do grupy państw  o najwyższym wzroście gospodarczym, o tyle jesteśmy też w gronie krajów o najniższej dynamice dochodów z podatków od konsumpcji i produkcji.

Jak w kryzysie

W 2013 r. wpływy z VAT, akcyza i cła (czyli według metodologii UE podatku od produkcji i importu) wzrosły w Polsce tylko o 0,7 proc. Gorzej było tylko na Cyprze, w Grecji, we Włoszech, w Bułgarii i Portugalii. W 2012 r. dochody państwa z tego tytułu były w Polsce o 2,2 proc. niższe niż rok wcześniej, gorszy wynik zanotowały tylko Grecja, Portugalia i Słowacja.

W sumie średnio w ostatnich dwóch latach (2012–2013) VAT i akcyza były u nas o 1,9 proc. niższe niż w najlepszym w ostatniej pięciolatce 2011 roku.  Jeśli porównamy zmianę z tym rokiem, daje nam to czwartą pozycję od końca – okazaliśmy się lepsi tylko od Grecji, Portugalii i Cypru, czyli krajów, które przeszły głębokie załamanie gospodarcze. Tymczasem polski PKB (w ujęciu nominalnym) rósł w tym czasie prawie najszybciej w Europie.

Oznacza to, że Polska należy do krajów, które podatkowo najbardziej ucierpiały na drugiej fali kryzysu. Dla porównania, w takich krajach jak Czechy, Finlandia czy Słowenia gospodarka kurczyła się dwa lata z rzędu, a mimo to wpływy z VAT i akcyzy nie spadły ani razu.

– W latach 2012–2013 warunki gromadzenia dochodów podatkowych były wyjątkowo niesprzyjające pomimo wzrostu gospodarczego, najgorsze od 2004 r. – przyznaje  Ministerstwo Finansów w „Wieloletnim planie finansowym państwa". I dodaje: „Dla finansów publicznych oznacza to sytuację zbliżoną do obserwowanej w innych krajach w okresie recesji gospodarczej".

Wszystko spada

– Zgadzam się z tą diagnozą o warunkach jak w recesji – komentuje Mirosław Gronicki, b. minister finansów. – Jeżeli wartość nominalna naszego PKB nigdy nie spadła, a wpływy z VAT zmniejszyły się, to trzeba zadać pytanie, czy w ogóle dobrze szacujemy naszą aktywność gospodarczą. Osobiście uważam, że na przełomie 2012 i 2013 r. mieliśmy w Polsce recesję. Spójrzmy na twarde dane –  bezrobocie rosło, a popyt krajowy i wpływy z podatków spadały – dodaje Gronicki.

– To właśnie spadek popytu krajowego, niska inflacja, rosnąca skłonność do ukrywania podatków i przenoszenia działalności w szarą strefę były przyczyną spadków w VAT – zauważa Stanisław Gomułka, główny ekonomista BCC.

Dlaczego jednak w Polsce podatki tak mocno reagują na spowolnienie? Nie ma jednego prostego wyjaśnienia. – Wydaje się, że wiele różnych czynników odgrywa tu istotną rolę. Na pewno zależy to od tego, co w danym kraju jest siłą napędzającą gospodarkę.  Jeśli np. konsumpcja gospodarstw domowych czy inwestycje, to wpływy z VAT rosną szybciej niż gospodarka. Jeśli przeważa eksport, a tak było ostatnio w Polsce, to VAT może się kurczyć. Wreszcie istotne są działania rządu w celu zwiększenia ściągalności podatków – wylicza Janusz Jankowiak, główny ekonomista Polskiej  Rady Biznesu.

Jankowiak przypomina, że kraje południa Europy w zmian za pomoc finansową zostały zmuszone do zwiększenia restrykcyjności wobec podatników, co w Hiszpani czy Włoszech mogło przełożyć się na domykanie luki podatkowej. – U nas dopiero teraz oficjalnie Ministerstwo Finansów zwraca uwagę na ten problem i przygotowało pakiet działań mających zwiększyć ściągalność – mówi Jankowiak.

Cezary Wójcik, szef Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN,  zauważa, że mamy też rosnące  stawki podatkowe (VAT i akcyza). – Może nie jest to główna przyczyna, ale rząd zauważalnie podwyższył stawki VAT i akcyzy, co mogło wpłynąć na zmiany w popycie konsumpcyjnym – dodaje Wójcik.

Podstawowa stawka VAT wzrosła z 22 do 23 proc. obecnie (najwyższe w UE stawki to 24 i 25 proc.). Z kolei stawki akcyzowe (wyrażone w euro) na papierosy mamy już na poziomie wymaganym przez UE, a na alkohol – najwyższe w Europie. Tyle że zasobność naszych portfeli nie jest na europejskim poziomie. Gdy nasze dochody rosną bardzo wolno, a tak było w 2012 i 2013 r., szukamy tańszych odpowiedników, mniej wydajemy na dobra trwałego użytku, godzimy się kupować produkty z nielegalnych źródeł. A to wszystko wpływa na dochody z VAT.