Pomyśl o testamencie

Dziedziczenie po zmarłym może odbywać się na zasadach ustawowej i testamentowej. Ta pierwsza jest szczegółowo opisana w kodeksie cywilnym i reguluje m.in. to, kto oraz w jakim stopniu przejmie po śmierci pozostawione przez zmarłego dobra.

W pierwszej kolejności do dziedziczenia uprawniony jest mąż lub żona zmarłego, a także jego lub jej dzieci. Wszyscy oni co do zasady dziedziczą w równym stopniu.

W przypadku gdy małżeństwo nie miało dzieci, w prawa wchodzą rodzice zmarłego. Dziedziczą oni po jednej czwartej majątku, pozostałą część pozostawiając owdowiałej osobie. Szczegółowo kwestię uprawnionych do dziedziczenia rozstrzygają zapisy księgi czwartej kodeksu cywilnego.

Może się jednak zdarzyć, że danej osobie znacznie bliższa jest osoba z dalszej rodziny czy wręcz znajomy. Aby mieć pewność, że także ona otrzyma jakąś część majątku, gdy dana osoba umrze, warto sporządzić testament.

Odręcznie lub u notariusza

Testament to czynność prawna, w której osoba, która go spisuje, tzw. testator, rozporządza własnym majątkiem i udziela wskazówek, co ma się z nią stać po jej śmierci.

– W Polsce spisywanie testamentów wciąż jest mało popularne. To w dużym stopniu pochodna tego, że polskie pieniądze są wciąż „młode", ludzie nie mają nawyku spisywania testamentu, ponieważ zwyczajnie nie mieli od kogo się tego nauczyć – zauważa Aleksander Raczyński, radca prawny w kancelarii Sójka & Maciak.

Istotne jest, że testament sporządzić może tylko jedna osoba. Jego spisanie powinno być szczególnie istotne dla osób żyjących w związkach nieformalnych – bez tego dokumentu nawet długoletni partnerzy w ramach dziedziczenia ustawowego nie otrzymają nic.

Testament można sporządzić ręcznie. Niezwykle ważne jest jednak, by cały dokument był napisany przez testatora, ponieważ w przypadku, gdy treść dokumentu będzie wydrukowana, zostanie on w momencie otwarcia uznany za nieważny. Równie istotne jest opatrzenie dokumentu datą i podpisem.

Data dokumentu jest o tyle istotna, że testament jest odwoływany przez każdy kolejny spisany przez daną osobę. Oznacza to, że jeśli mamy dwa testamenty napisane przez tego samego zmarłego, o tym, który jest ważny, decyduje późniejsza data spisania.

Aby całkowicie anulować zapisy poprzedniego aktu, w nowym testamencie trzeba to wyraźnie zaznaczyć. W przeciwnym wypadku unieważnione zostaną jedynie te zapisy starszej wersji testamentu, które są niemożliwe do spełnienia w wyniku zapisów w nowszej.

Aby zminimalizować możliwość podważenia testamentu, można spisać go w formie aktu notarialnego. Minusem są jednak koszty – w przeciwieństwie do testamentu spisanego odręcznie, który jest rozwiązaniem darmowym, za czas i pracę notariusza trzeba zapłacić: od kilkudziesięciu do kilkuset złotych, w zależności od długości dokumentu. Oba typy dokumentu można przechowywać w domu.

Zdarza się, że testament jest podważany. Najczęściej osoby niezgadzające się z jego treścią kwestionują całość, zarzucając mu, że jest on błędny (bo np. sporządzono inny dokument o tym charakterze z późniejszą datą), lub twierdzą, że osoba go pisząca np. nie była w pełni władz umysłowych. – Sprawy takie ciągną się najczęściej latami. I nie ma tu znaczenia, czy spór jest o majątek wart 10 tys. czy 10 mln zł – zauważa Raczyński.

Ważnym przepisem chroniącym najbliższych jest tzw. prawo do zachowku. Określa ono, jaką część spadku i tak odziedziczy rodzina, nawet w przypadku, gdy testament ją pomija. W przypadku małżonka i dzieci zmarłej osoby otrzymają oni w sumie połowę tego, co należałoby im się w ramach dziedziczenia ustawowego (2/3 kwoty w przypadku dzieci małoletnich).

Przyjąć spadek czy odrzucić?

Wyrażając zgodę na otrzymanie spadku, wchodzi się zarówno w prawa, jak i obowiązki zmarłej osoby. Oznacza to, że przejmuje się zobowiązania do spłaty, np. długów, jakie za życia osoba ta zaciągnęła. Na decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku osoby uprawnione mają sześć miesięcy. Jeśli zapomną poinformować o decyzji, sąd domniemywa, że odpowiedź jest pozytywna. Spadkobiercy mogą też wybrać opcję przyjęcia spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza.

– Gdy osoba umiera, najczęściej wiadomo, jakie miała ona aktywa. Nie zawsze jednak uprawnione do dziedziczenia osoby są świadome zobowiązań, jakie miała za życia. Opcja testamentu z dobrodziejstwem inwentarza pozwoli uchronić się przed przykrymi niespodziankami – mówi Aleksander Raczyński.

Rozwiązanie to pozwala na przyjęcie spadku, jednak jednocześnie zapewnia odpowiedzialność za długi tylko do wysokości otrzymanego spadku. Oznacza to, że jeśli ktoś odziedziczył wart 1 mln zł dom, a okaże się, że zobowiązania zmarłego sięgają 2 mln zł, będzie on zobowiązany do spłaty długów jedynie do wysokości 1 mln zł.

Minusem tego rozwiązania jest konieczność wyceny dziedziczonego majątku. Dokonuje jej komornik, który ustawowo za każdą godzinę swojej pracy dostaje 10 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Kwotę tę pokrywa osoba, która dziedziczy.

Reputacja firmy

Pozytywnym zjawiskiem jest rosnące zainteresowanie planowaniem spadkowym wśród przedsiębiorców.

– Obserwujemy to szczególnie wśród osób w wieku 50+. To często biznesmeni, którzy karierę zaczynali w latach 90., a teraz ich firmy są warte ogromne pieniądze. Dla nich liczy się nie tylko kwestia finansowa, ale też reputacja firmy i płynne przekazanie jej spadkobiercy – mówi Wojciech Fedoruk z Departamentu Bankowości Prywatnej w BNP Paribas Polska.

Testament sporządzony przez właściciela nie zawsze jednak rozwiązuje wszystkie problemy firmy. Obrazuje to sytuacja po śmierci Jana Wejcherta, udziałowcy ITI, który precyzyjnie określił sposób podziału majątku. Nie przewidział jednak, że spadkobiercy będą mieć skrajnie różne pomysły na prowadzenie biznesu, w efekcie czego część spółek należących do holdingu została sprzedana.

Masz pytanie, wyślij e-mail do redaktora sekcji „Moje pieniądze" Jeremiego Jędrzejkowskiego, j.jedrzejkowski@rp.pl

Poradnik „Rzeczpospolitej":

1. Od czego zacząć planowanie spadkowe?

Warto sporządzić listę posiadanych dóbr, ale też zobowiązań. W?przypadku gdy przekazywane będą również długi, wskazane jest uprzedzenie osób uprawnionych i/lub wybranych do dziedziczenia, by wybrały opcję z dobrodziejstwem inwentarza (jeśli zobowiązania mogą przekroczyć wartość dóbr) lub bez tej opcji (jeśli zobowiązania są mniejsze).

2. Kiedy spisać testament?

Bez względu na wiek, gdy jesteśmy posiadaczami majątku, warto spisać testament. Istotna będzie też jego aktualizacja – wraz ze zmianą posiadanego majątku lub wyborem innych osób do dziedziczenia.

W środę w cotygodniowym ośmiostronicowym dodatku „Moje Pieniądze" także:

Masz ubezpieczenie z funduszem kapitałowym? Sprawdź:

zarobiłeś czy straciłeś?