Czego nie wiesz o ubezpieczeniach społecznych. ZUS to nie tylko emerytury i renty

Ubezpieczenia społeczne, podobnie jak wszystkie inne rodzaje ubezpieczeń, opierają się na zasadzie przewidywalności zdarzeń. Ubezpieczamy się więc od ryzyka wystąpienia danego zdarzenia: choroby, wypadku przy pracy czy starości. Opłacając składki na ubezpieczenia społeczne, zapewniamy sobie nie tylko emeryturę i rentę, lecz także m.in. zasiłek w razie choroby czy macierzyństwa, świadczenie rehabilitacyjne i jednorazowe odszkodowanie po wypadku.

Cztery fundusze

Składki na ubezpieczenia społeczne wpływają do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), który składa się z czterech funduszy. Największy jest fundusz emerytalny, który stanowi 64 proc. FUS. Dalej są: fundusz rentowy – blisko 24 proc., chorobowy – blisko 9 proc., i wypadkowy – około 3 proc. I tylko ten ostatni ma saldo dodatnie, tzn. wpływy pokrywają wypłaty. Do pozostałych trzeba dokładać z budżetu państwa.

To, co trafia do FUS ze składek, jest zapisywane na indywidualnych kontach ubezpieczonych. I z tych środków są na bieżąco wypłacane świadczenia. Głównymi świadczeniobiorcami są emeryci. Jest ich prawie 5 mln. Rencistów jest ponad 2 mln, w tym tych otrzymujących renty z tytułu niezdolności do pracy – około 1 mln, a mających prawo do rent rodzinnych – ponad 1,2 mln.

Ponadto w 2014 r. blisko 2,2 mln osób pobrało zasiłki chorobowe, 630 tys. osób – zasiłki macierzyńskie, a 286 tys. – pogrzebowe. Natomiast ponad 141 tys. ubezpieczonych otrzymało świadczenia rehabilitacyjne.

Lista świadczeń jest dłuższa. Należy do niej dodać m.in.: renty socjalne, zasiłki i świadczenia przedemerytalne, nauczycielskie świadczenia kompensacyjne czy jednorazowe odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Są także mniej znane świadczenia, takie jak np. górniczy ryczałt energetyczny czy refundacja części składki OC i AC osobie uprawnionej do renty inwalidy wojennego lub renty inwalidy wojskowego.

Ubezpieczenie to gwarancja

Łącznie wszystkich rodzajów świadczeń wypłacanych przez ZUS jest ok. 20, a roczna kwota wypłat przekracza 200 mld zł; dla porównania wydatki budżetu państwa planowane na ten rok to ponad 343 mld zł.

Ubezpieczając się na wypadek danego ryzyka ubezpieczeniowego, czyli np. od niezdolności do pracy, gwarantujemy sobie prawo do wypłaty odpowiedniego świadczenia w razie zaistnienia takiego zdarzenia. Nie jest zatem możliwe przyznanie i wypłata świadczenia osobie, która nie była ubezpieczona.

Opłacenie składki jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do przyznania świadczenia. W przypadku emerytury trzeba ukończyć odpowiedni wiek. Aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, trzeba legitymować się m.in. odpowiednim stażem pracy.

Chorobowe, rentowe i wypadkowe

Wszyscy, którzy płacą składki na ubezpieczenie chorobowe, uzyskują prawo do zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego oraz do świadczenia rehabilitacyjnego. Świadczenia te są znaczącym wsparciem finansowym w razie kłopotów zdrowotnych lub wtedy, gdy na świat przychodzi dziecko.

Każdy, kto odprowadza składki na ubezpieczenie rentowe i spełni dodatkowe warunki (dotyczące np. długości okresu ubezpieczenia), może liczyć na rentę w razie niezdolności do pracy. Zdarza się, że osoba spełniająca warunki do przyznania renty mogłaby podjąć pracę w innym zawodzie, tylko musiałaby się przekwalifikować. Wtedy ZUS może przyznać rentę szkoleniową. Ubezpieczenie rentowe zapewnia także wsparcie finansowe dla rodziny ubezpieczonego w razie jego śmierci – w postaci renty rodzinnej. Gdy umrze ubezpieczony, emeryt lub rencista bądź członek ich rodziny, ZUS wypłaca również zasiłek pogrzebowy.

Z ubezpieczenia wypadkowego mamy natomiast prawo do renty wypadkowej czy jednorazowego odszkodowania. Przysługują one wtedy, gdy dojdzie do wypadku przy pracy, czyli nagłego zdarzenia wywołanego przyczyną zewnętrzną powodującego uraz lub śmierć, albo gdy ubezpieczony zapadnie na chorobę zawodową.