Ukraińców zabezpieczą regulacje unijne. Ale nie wszystkich, weto prezydenta uderzy w pracujących

Sprawa weta prezydenta Karola Nawrockiego dotycząca specustawy ukraińskiej na nowo wywołała dyskusję dotyczącą statusu tej grupy obcokrajowców w polskim prawie.

Jak tłumaczy Anna Plebanek-Liro, z kancelarii adwokackiej Krakowscy Adwokaci, obywatele Ukrainy, którzy mają nadany numer PESEL UKR, przebywają w Polsce na podstawie tzw. ochrony czasowej.

– To szczególna forma pobytu wprowadzona w całej Unii Europejskiej w sytuacjach masowego napływu uchodźców spowodowanego wojną. Choć pierwotnie ochronę czasową wprowadzono w 2003 r. wobec konfliktu na terenie byłej Jugosławii i znalazła się ona w polskiej ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony z 2003 r., w UE uruchomiono ją po raz pierwszy w 2022 r., po rosyjskiej agresji na Ukrainę i obecnie obowiązuje ona do 4 marca 2027 r.– wyjaśnia prawniczka.

Co uchodźcom daje ochrona czasowa? 

Jak tłumaczy ekspertka, ochrona czasowa daje prawo do legalnego pobytu, pracy, prowadzenia działalności gospodarczej, nauki, korzystania z opieki zdrowotnej i świadczeń socjalnych – bez konieczności przechodzenia przez długie indywidualne procedury ochrony międzynarodowej.

– Natomiast równolegle do uruchomienia ochrony czasowej na terenie UE – i obok funkcjonującej ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony – Polska wprowadziła specustawę, która kompleksowo i szczegółowo regulowała sytuację obywateli Ukrainy i sposób ich korzystania właśnie z ochrony czasowej – przypomina Anna Plebanek-Liro.

Jak wyjaśnia, na jej podstawie przyznawano m.in. numer PESEL UKR skorelowany z dokumentem Diia, który potwierdzał, że dana osoba korzysta z ochrony czasowej w Polsce.

– Choć sam tytuł pobytowy – ochrona czasowa – czy to z ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony międzynarodowej, czy to ze specustawy ukraińskiej, jest prawem równorzędnym, to inny jest poziom ich regulacji – mówi.

Zwraca uwagę, że w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony jest ok. 20 artykułów, które regulują sytuację osób korzystających z ochrony czasowej, z kolei specustawa ukraińska obejmuje aktualnie 116 artykułów kompleksowo regulujących sytuację obywateli Ukrainy w Polsce.

– Co więcej, po licznych nowelizacjach wprowadzanych w trakcie ponad trzech lat praktyki, wykształciło się wiele rozwiązań, które działają sprawnie i ułatwiają życie zarówno cudzoziemcom, jak i organom administracji publicznej – dodaje Anna Plebanek-Liro.

Czytaj więcej

Polityka

Pałac Prezydencki reaguje na słowa szefa związku Ukraińców w Polsce. „Kompletny brak wdzięczności”

Rzecznik prezydenta Karola Nawrockiego, Rafał Leśkiewicz, w mediach społecznościowych odniósł się...

Co stanie się z obywatelami Ukrainy?

Jakie są więc praktyczne skutki weta prezydenta Nawrockiego? Media zewsząd informują, że jeśli do 30 września specustawa ukraińska nie zostanie znowelizowana, to już 1 października prawo do legalnego pobytu w Polsce straci prawie milion osób. Czy aby na pewno?

Jak podkreśla dr Andrzej Lulkowski, szef działu prawa imigracyjnego kancelarii Sadkowski i Wspólnicy, to duża generalizacja.

– Konsekwencje braku znowelizowania ustawy przed 30 września nie dotkną obywateli Ukrainy korzystających w Polsce z ochrony czasowej – przypomina.

Jak wskazaliśmy, ona przysługuje na mocy decyzji wykonawczej Rady UE z marca 2022 r., a mechanizm ochrony czasowej wprowadzony na jej mocy przedłużony został do 4 marca 2027 r. 

– Wielu naszych klientów miało wątpliwości, co do legalności pobytu pracowników z Ukrainy po wecie prezydenta. Wszystkim zalecamy jednak spokój, ponieważ unijne regulacje już dawno przedłużyły go do 4 marca 2027 r. Prezydent wydał zresztą rekomendację odnośnie do samego przedłużenia pobytu do 4 marca 2026 r., tak jak przewidywała to zawetowana nowelizacja specustawy, więc nie widzi do tego przeciwwskazań – wskazuje Piotr Sawicki z kancelarii adwokackiej Piotr Sawicki i Wspólnicy.

A Liudmyla Bartkiv, dyrektor operacyjny ds. migracji z kancelarii adwokackiej Piotr Sawicki i Wspólnicy dodaje, że unijna decyzja wykonawcza na podstawie dyrektywy gwarantuje we wszystkich państwach członkowskich konkretne warunki zapewnienia podstawowej ochrony, więc Polska nie może z nich zrezygnować.

– Nasza specustawa tylko dodała niektóre ułatwienia i doprecyzowała wiele kwestii praktycznych korzystania z tej ochrony w Polsce – mówi.

Nie oznacza to jednak, że dla objętych szczególnymi przepisami Ukraińców prezydenckie weto jest bez znaczenia. 

Anna Plebanek-Liro przekonuje, że jeśli odrzucimy teraz wszystkie ułatwienia płynące ze specustawy, obywatele Ukrainy korzystający z ochrony czasowej (PESEL UKR) „wpadną” w pierwotną ustawę, z której obecnie korzysta niewielu cudzoziemców, głównie bezpaństwowców i cudzoziemców obywateli państw trzecich wysiedlonych z Ukrainy.

– To może spowodować problemy praktyczne dotyczące korzystania z ochrony czasowej i niewydolność obecnego systemu – ocenia.

Jak wskazuje, kłopoty mogą się zacząć już na etapie uzyskiwania dokumentów potwierdzających korzystanie z ochrony czasowej.

– Cudzoziemcy do wykazania korzystania z niej w praktyce będą potrzebować zaświadczenia wydawanego przez Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców. Obecnie czas oczekiwania na ten dokument wynosi maksymalnie kilka miesięcy. Jednak w przypadku, gdy konieczne będzie wydanie zaświadczenia dla ogromnej liczby obywateli Ukrainy, przewiduję, że czas ten może przekroczyć rok oczekiwania – dodaje Anna Plebanek-Liro.

Czytaj więcej

Cudzoziemcy

Zmiany w 800+ dla cudzoziemców to kompromis

Rok do roku rośnie kwota wypłat z tytułu 800+ dla obcokrajowców. W 2024 r. było to 3,4 mld zł. Z...

Kto w takim razie może mieć największe problemy?

Liudmyla Bartkiv przyznaje, że pracodawcy najbardziej obawiają się o sytuację obywateli Ukrainy, głównie migrantów zarobkowych, którzy do Polski przyjechali przed wybuchem pełnoskalowej wojny, a którzy po części również stali się beneficjentami specustawy, bo na jej podstawie przedłużali następnie ważność dokumentów pobytowych. 

– Chodzi o osoby, które nie korzystają z ochrony czasowej i wjechały na terytorium RP w ramach ruchu bezwizowego, na podstawie wiz krajowych czy Schengen (również tych wydanych przez inne państwa strefy Schengen), czy zezwoleń na pobyt, a ważność tych dokumentów została przedłużona na mocy przepisów specustawy. W przypadku braku nowelizacji, te dokumenty stracą ważność 30 września 2025 r. Zatem osoby, które do tego czasu nie uregulują kwestii legalności swojego pobytu będą zobowiązane opuścić terytorium kraju – mówi Lulkowski. 

– Wielu z nich otrzymało jednak zezwolenia na pobyt czasowy lub stały, status rezydenta długoterminowego UE czy ochronę uzupełniającą – mówi Liudmyla Bartkiv. Czyli zalegalizowało swój pobyt na innej podstawie niż przedłużenie ze specustawy.