Wnioski uchodźcze - jak są rozpatrywane

Kwestie te reguluje ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz Konwencja Genewska z 1951 r. dotycząca statusu uchodźców wraz z Protokołem Nowojorskim z 1967 r. Rozpatrywaniem wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej zajmuje się wyspecjalizowany w tym zakresie Departament Postępowań Uchodźczych UdSC.

Złożenie wniosku

Procedura ubiegania się o ochronę międzynarodową w Polsce rozpoczyna się od złożenia odpowiedniego wniosku w jednostce Straży Granicznej. Cudzoziemiec musi okazać wszystkie posiadane dokumenty oraz wszelkie dowody, które mogą potwierdzać konieczność udzielenia ochrony.

Czytaj także: Na jaką pomoc socjalną można liczyć w trakcie procedury uchodźczej

Wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej jest wypełniany w języku polskim na specjalnym formularzu w oparciu o informacje uzyskane podczas rozmowy cudzoziemca z funkcjonariuszem Straży Granicznej. Złożeniu wniosku towarzyszą dodatkowe procedury: fotografowanie, pobieranie odcisków palców, badania lekarskie i zabiegi sanitarne, szczegółowe sprawdzenie osoby (w przypadkach uzasadnionych względami bezpieczeństwa), indywidualna rozmowa dotycząca okoliczności wskazujących, które państwo członkowskie UE będzie odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku. Cudzoziemiec jest także na piśmie i w języku dla niego zrozumiałym informowany o zasadach i trybie postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej oraz o swoich prawach i obowiązkach, jak również o dostępnej pomocy socjalnej, medycznej i bezpłatnej pomocy prawnej.

Złożenie wniosku rozpoczyna procedurę czego potwierdzeniem jest specjalny dokument wydawany każdej dorosłej osobie – tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca. Potwierdza on tożsamość osoby i uprawnia ją do pobytu w kraju. Dokument nie daje prawa do przekraczania granicy państwowej i opuszczania Polski.

W uzasadnionych przypadkach, osoba, która złożyła wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej może zostać zatrzymana, a następnie umieszczona w strzeżonym ośrodku lub w areszcie dla cudzoziemców na okres do 60 dni. Postanowienie w tej sprawie wydaje sąd. Okres pobytu w ośrodku może ulegać przedłużeniu. Możliwe jest także przedterminowe zwolnienie osoby z miejsca detencji. Przepisy przewidują ponadto możliwość zastosowania środków alternatywnych jak np. zgłaszanie się w ustalonych odstępach czasu do określonego organu lub wpłata zabezpieczenia pieniężnego.

Po przeprowadzeniu wstępnych procedur przez Straż Graniczną, każdy wniosek u ochronę międzynarodową jest rozpatrywany indywidualnie przez Urząd do Spraw Cudzoziemców. Dokonywana jest obszerna analiza poszczególnych spraw w celu ustalenia czy danej osobie należy udzielić ochrony międzynarodowej.

W pierwszej kolejności sprawdzana jest kompletność danych zawartych we wniosku oraz czy Polska jest państwem członkowskim UE odpowiedzialnym za jego rozpatrzenie. Odpowiedzialność państwa jest ustalana na podstawie przepisów rozporządzenia Rady UE nr 604/2013 – tzw. rozporządzenie Dublin III. Jeżeli na Polsce odpowiedzialność taka nie ciąży, Szef UdSC wydaje decyzję o przekazaniu osoby do innego państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie jej wniosku oraz wydaje decyzję o umorzeniu postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej prowadzonego w Polsce.

Wywiad statusowy

Bardzo ważnym elementem postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej jest przesłuchanie cudzoziemca. Ma ono na celu omówienie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, jak również złożenie ewentualnych dodatkowych wyjaśnień. Wnioskodawca ma obowiązek podać wszystkie informacje, które będą potrzebne do rozpatrzenia jego wniosku. Udzielanie szczegółowych odpowiedzi na zadawane pytania leży w interesie cudzoziemca. Ma on również obowiązek przekazać posiadane dowody np. dokumenty, zaświadczenia, zdjęcia, filmy, które potwierdzają informacje podane we wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Wszelkie dowody są bardzo ważne i są one w pełni brane pod uwagę przy wydawaniu decyzji. Zatajenie lub przedstawienie nieprawdziwych informacji i dowodów może być niekorzystne dla wnioskodawcy.

Po rozmowie cudzoziemiec otrzymuje kopię protokołu przesłuchania. Wywiad prowadzony jest w warunkach zapewniających odpowiedni stopień poufności i pozwalających wnioskodawcy na wyczerpujące przedstawienie powodów złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. W razie potrzeby cudzoziemcom zapewnia się bezpłatną pomoc tłumacza władającego językiem zrozumiałym dla danej osoby lub psychologa.

Sytuacja w kraju pochodzenia

Kolejnym niezwykle istotnym elementem procedury uchodźczej jest analiza sytuacji w kraju pochodzenia cudzoziemca. W Urzędzie do Spraw Cudzoziemców działa dedykowany zespół ekspertów odpowiedzialnych za pozyskiwanie, opracowywanie i analizowanie informacji o krajach pochodzenia. Jest nim Wydział Informacji o Krajach Pochodzenia Departamentu Postępowań Uchodźczych funkcjonujący w strukturze urzędu od momentu jego powstania w 2001 r. Głównym zadaniem wydziału jest wspieranie prowadzenia procedur uchodźczych.

Dostęp do aktualnych, bezstronnych i rzetelnych informacji o krajach, z których przyjeżdżają do Polski cudzoziemcy ubiegający się o ochronę międzynarodową jest warunkiem koniecznym do sprawnego i sprawiedliwego rozpatrywania tego typu spraw. Informacje o krajach pochodzenia pozwalają na lepszą weryfikację wniosków, ich ocenę pod kątem prawnym, a także służą jako materiał informacyjny do przygotowywania wywiadów statusowych.

Do zadań Wydziału Informacji o Krajach Pochodzenia należy przygotowywanie materiałów o sytuacji w danych krajach oraz współpraca z instytucjami krajowymi i zagranicznymi w tej dziedzinie. Eksperci wydziału zbierają, analizują i udostępniają pracownikom UdSC, a także innym instytucjom zaangażowanym w proces udzielania ochrony międzynarodowej:

opracowania własne na temat sytuacji w poszczególnych krajach, w tym także na tematy szczegółowe, związane z konkretnymi wydarzeniami lub sytuacją poszczególnych grup społecznych; raporty i analizy sporządzone dla UdSC przez ekspertów zewnętrznych i instytucje współpracujące np. Ministerstwo Spraw Zagranicznych czy Ośrodek Studiów Wschodnich; materiały i publikacje ogólnodostępne. Wydział Informacji o Krajach Pochodzenia współpracuje z krajowymi i zagranicznymi instytucjami: Radą ds. Uchodźców, Strażą Graniczną, urzędami wojewódzkimi, policją, wydziałami zajmującymi się zbieraniem informacji o krajach pochodzenia w urzędach migracyjnych innych państw członkowskich UE, a także poza jej granicami. Bierze także czynny udział w pracach i grupach roboczych Europejskiego Urzędu Wsparcia w dziedzinie Azylu (European Asylum Support Office – EASO).

Pracownicy wydziału przygotowują 500-600 opracowań rocznie, dotyczących około 50 krajów świata – głównie Federacji Rosyjskiej, Ukrainy, innych krajów b. ZSRR, a także krajów azjatyckich i afrykańskich. Duże jest także zróżnicowanie tematyczne: opracowania dotyczą zagadnień ogólnych, bezpieczeństwa, praw człowieka i wielu tematów związanych z realiami życia w innych krajach.

Wydział Informacji o Krajach Pochodzenia czynnie uczestniczy również w realizacji licznych projektów finansowanych z funduszów europejskich. W ramach tych inicjatyw stara się organizować liczne misje badawcze do krajów, skąd pochodzą osoby ubiegające się w Polsce o ochronę międzynarodową. Pracownicy UdSC odwiedzili m.in. Gruzję, Armenię, Białoruś, Federację Rosyjską, Kazachstan, Kirgistan i Ukrainę, a także kilka krajów bardziej egzotycznych: Nigerię, Wietnam i Iran. Podczas tych wyjazdów spotykali się z przedstawicielami miejscowej administracji, pracownikami organizacji pozarządowych, ambasad i konsulatów, a także ze zwykłymi mieszkańcami tych krajów. Wszystko aby poznać lepiej realia życia w tych regionach, a także by sprawdzić fakty, których nie sposób ustalić w źródłach pisanych i materiałach internetowych.

Decyzja

Podczas analizy wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej weryfikowane są wszystkie dowody i okoliczności przedstawione przez cudzoziemca. Ma to na celu sprawdzenie czy cudzoziemcowi należy przyznać status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą.

Cudzoziemcowi nadaje się status uchodźcy jeżeli na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju.

Prześladowaniem jest nieuzasadniona ingerencja o znacznej dolegliwości w podlegającą ochronie sferę osobistą człowieka. Musi ono ze względu na swoją istotę lub powtarzalność stanowić poważne naruszenie praw człowieka opisanych w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. lub być kumulacją różnych działań lub zaniechań, w tym stanowiących naruszenie praw człowieka, których oddziaływanie jest równie dotkliwe jak prześladowania, o których mowa powyżej.

Prześladowanie może polegać w szczególności na:

– użyciu przemocy fizycznej lub psychicznej, w tym przemocy seksualnej;

– zastosowaniu środków prawnych, administracyjnych, policyjnych lub sądowych w sposób dyskryminujący lub o charakterze dyskryminującym;

– wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu w sposób, który ma charakter nieproporcjonalny lub dyskryminujący;

– braku prawa odwołania się do sądu od kary o charakterze nieproporcjonalnym lub dyskryminującym;

– wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu z powodu odmowy odbycia służby wojskowej podczas konfliktu, jeżeli odbywanie służby wojskowej stanowiłoby zbrodnię lub działania m.in. przeciwko pokojowi, zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko ludzkości w rozumieniu prawa międzynarodowego;

– czynach skierowanych przeciwko osobom ze względu na ich płeć lub małoletniość.

Obawa przed prześladowaniem uzasadniona jest tylko wówczas, gdy daje się ją obiektywnie zrozumieć, uwzględniając indywidualną sytuację cudzoziemca ubiegającego się o nadanie statusu uchodźcy oraz warunki panujące w jego kraju pochodzenia. Niewystarczające jest przy tym stwierdzenie, że wnioskodawca faktycznie boi się konkretnej sytuacji (obawa subiektywna) – konieczne jest ustalenie, czy w takiej sytuacji przeciętna rozsądna osoba wyrażałaby taką obawę (obawa obiektywna).

W przypadku odmowy nadania statusu uchodźcy, w decyzji orzeka się o ewentualnym udzieleniu ochrony uzupełniającej. Ochronę uzupełniającą przyznaje się gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić cudzoziemca na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy poprzez:

– orzeczenie kary śmierci lub egzekucję;

– tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie;

– poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdrowia, wynikające z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji wewnętrznego lub międzynarodowego konfliktu zbrojnego.

Konieczność udzielenia ochrony uzupełniającej oceniana jest w kontekście tych samych okoliczności, które stanowiły podstawę oceny zasadności wniosku o nadanie statusu uchodźcy.