Pozorny paradoks unii bankowej

Projekt unii bankowej spotkał się z chłodnym przyjęciem krajów naszego regionu. Przyczyną jest smutny paradoks polegający na tym, że w proponowanej obecnie formie unia bankowa może zwiększyć stabilność europejskiego systemu bankowego w części kosztem zmniejszenia stabilności systemów bankowych w naszym regionie.

Źródłem tej sytuacji jest przyjęcie milczącego założenia, że przyszła unia bankowa będzie dbać o system bankowy w takim kształcie, w jakim stał się przyczyną globalnego kryzysu finansowego. Europie potrzebna jest unia bankowa, ale potrzebna jest w takiej formie, która najlepiej służyłaby stopniowemu tworzeniu harmonijnej całości złożonej z krajów strefy euro i pozostałych państw Unii Europejskiej. W jej obecnie proponowanej postaci unia bankowa tego warunku nie spełnia.

Wielkie banki: niekochane, ale hołubione

Przypomnijmy, że z wyjątkiem Grecji główną przyczyną obecnych problemów wielu gospodarek europejskich było załamanie boomów kredytowych, które przyniosło długotrwałą recesję, a w strefie euro także groźne sprzężenie pomiędzy kryzysem zadłużeniowym i fiskalnym.

Do dzisiaj wszyscy dyskutują, dlaczego prawie nikt nie zareagował dostatecznie wcześnie i zdecydowanie. Niektóre banki centralne, jak stało się to w Nowej Zelandii i Australii, obroniły swoje gospodarki przed skutkami gwałtownego załamania boomu kredytowego, podnosząc odpowiednio wcześnie stopy procentowe. Nadzory bankowe takich sukcesów nie miały. Jedną z przyczyn było to, że nadzorcy, koncentrując uwagę głównie na wypłacalności poszczególnych banków, zakładali, że im większa jest rentowność banków, tym są bezpieczniejsze.

Dlaczego jednak nadzorcy nie brali dostatecznie pod uwagę, że wysokie stopy zwrotu banków osiągane były kosztem podejmowania nadmiernego ryzyka? Wynikało to z tego, że – jak pisze Richard Bookstaber – dopuszczono wcześniej do powstania banków zbyt dużych i o zbyt złożonej strukturze, by były w stanie prawidłowo oszacować wielkość podejmowanego ryzyka. Nie dość tego, właśnie wielkim bankom pozwolono, by stosowały własne modele szacowania ryzyka. Jak łatwo się domyślić, stosując je, wykazywały nieodmiennie, że powinny zmniejszyć swe kapitały, co pozwalało im stosować większą dźwignię (a tym samym podejmować większe ryzyko) i osiągać dzięki temu większe zyski. Lord Turner, były szef brytyjskiego nadzoru finansowego, przyznaje, że pozwolenie wielkim bankom na szacowanie ryzyka przy użyciu własnych modeli przyniosło opłakane skutki.

Problem regionu

Przygotowany na prośbę Komisji Europejskiej raport Liikanena postuluje, by także w Europie, podobnie jak w Wielkiej Brytanii, rozdzielić bankowość komercyjną i inwestycyjną, ale działoby się to w ramach tych samych holdingów bankowych, tak więc system bankowy pozostałby jednak w podobnej postaci, w jakiej stał się przyczyną obecnego kryzysu. Jak widać, nie bez przyczyny obecna koncepcja unii bankowej opiera się na założeniu, że w Europie nadal będą istnieć wielkie banki, a jako uzasadnienie podaje się między innymi wyciągnięty z lamusa argument o korzyściach skali, którego nigdy nie potwierdziły żadne badania empiryczne.

Główną przyczyną globalnego kryzysu bankowego był zbyt duży wpływ samych banków na kształt regulacji i sposób sprawowania nad nimi nadzoru

Jednym ze skutków przyzwolenia na powstawanie banków zbyt dużych, aby można było zaakceptować ich bankructwo, były niestabilne boomy kredytowe. W naszej części Europy były efektem braku wyobraźni banków-matek, które finansowały masowe udzielanie przez swoje filie kredytów w walutach innych niż dochody kredytobiorców w danym kraju.

Skoro systemy bankowe w Europie Środkowej i Wschodniej tworzą głównie banki, które są spółkami kapitałowo zależnymi od banków zachodnioeuropejskich, to hołubienie wielkich banków może mieć niekorzystne następstwa dla krajów naszego regionu niezależnie od tego, czy ostatecznie będą czy nie będą w unii bankowej. Problem leży w tym, że jeśli unia bankowa będzie ochronką dla wielkich banków, to Europejski Bank Centralny będzie chciał nadzorować nie poszczególne banki, lecz grupy kapitałowe. Te zaś będą się domagały, co z ich punktu widzenia będzie naturalne, by nastąpiła centralizacja zarządzania płynnością i kapitałem. Gdyby tak się stało, to o wielkości posiadanych przez bank w Polsce lub w Czechach płynnych rezerw i kapitału decydowałaby nie sytuacja tego banku, lecz sytuacja w całej grupie kapitałowej.

W ten sposób ratowanie sytuacji płynnościowej i kapitałowej jakiegoś banku w Hiszpanii, stanowiącego spółkę zależną określonej grupy kapitałowej, mogłoby następować kosztem pogorszenia się sytuacji spółki zależnej tej samej grupy operującej na przykład w Rumunii na skutek zaordynowanego przez centralę grupy transferu płynności i kapitału. Nie dość tego, grupa kapitałowa mogłaby przemieszczać ryzykowne aktywa na przykład z banku we Francji do banku w Polsce, by zmniejszyć ryzyko pokrywania strat przez francuskiego podatnika. W tej sytuacji polscy akcjonariusze mniejszościowi (np. OFE) całkowicie straciliby wpływ na zarządzanie w bankach, których są współwłaścicielami. Kto z inwestorów krajowych chciałby w tej sytuacji kupować akcje naszych banków?

Bezrefleksyjna harmonizacja

Drugim, z punktu widzenia banków w naszym regionie, potencjalnym źródłem problemów dotyczących unii bankowej jest bezrefleksyjnie forsowana przez Komisję Europejską doktryna maksymalnej harmonizacji. Poza Europą dominuje doktryna minimalnej harmonizacji regulacji bankowych, a więc dążenie do ich unifikacji, by wszystkich obowiązywały podobne reguły gry, ale przy jednoczesnym dopuszczeniu określonego zakresu swobody modyfikowania wymogów płynnościowych, kapitałowych i dotyczących kryteriów udzielania kredytów, by dany kraj mógł je dostosować do potrzeb swej gospodarki, w której interesie leży niekiedy ograniczenie nadmiernego tempa wzrostu akcji kredytowej.