Prawo o ustroju sądów powszechnych: Wywłaszczenie z praw autorskich

Programy komputerowe | Wywłaszczenie z praw autorskich

Publikacja: 14.10.2017 07:00

Prawo o ustroju sądów powszechnych: Wywłaszczenie z praw autorskich

Foto: AdobeStock

12 sierpnia weszła w życie nowelizacja ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Wprowadzany przez nią model wywłaszczenia z praw autorskich na potrzeby obsługującego sądy oprogramowania komputerowego spotkał się z krytyką ekonomiczną środowiska informatycznego. Zasadne jest jednak rozpatrzenie tej kwestii pod kątem prawnym.

Zgodnie z art. 175f prawa o ustroju sądów powszechnych minister sprawiedliwości w drodze decyzji może przyznać Skarbowi Państwa uprawnienia wynikające z autorskich praw majątkowych do oprogramowania komputerowego obsługującego sądowe systemy informatyczne. Decyzję taką minister może wydać, gdy zagrożona jest sprawność działania lub ciągłość funkcjonowania programu komputerowego oraz wykorzystującego go systemu teleinformatycznego. Taką decyzję może też uzasadnić narażenie ważnego interesu państwa tudzież brak porozumienia z osobą, której przysługują autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego. Decyzja ta określać ma kwestie zakresu czasowego (ograniczonego do maksymalnie 20 lat), ilości zwielokrotniania oprogramowania, jego tłumaczenia wraz z wprowadzaniem zmian, rozpowszechniania programu oraz zwielokrotniania jego kodu. Stanowi to de facto wywłaszczenie, choć termin ten nigdzie w ustawie nie został wprost użyty.

Zgodnie czy wbrew konstytucji

Artykuł 21 ust. 2 Konstytucji RP dopuszcza możliwość wywłaszczenia, pod warunkiem że jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. W doktrynie konstytucyjnej przyjmuje się, że przedmiotem takiego wywłaszczenia może być każde ustawowo stworzone prawo majątkowe, w tym również prawo autorskie.

Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego 28 kwietnia 2017 r. wydało opinię (sygn. BSA I/II-021-161/17) do zmian, jakie zakładał projekt nowelizacji prawa o ustroju sądów powszechnych. Sąd Najwyższy wskazał, że rozwiązania dotyczące praw autorskich zawartych w art. 175f i 175g ustawy stanowią w istocie formę wywłaszczenia w rozumieniu art. 21 ust. 2 Konstytucji RP. Wskazano, że choć nie należy całkowicie negować zasadności takich rozwiązań, w tym przypadku wywołują one poważne wątpliwości natury konstytucyjnej. W opinii SN wskazano na trudności z oceną przesłanki wystąpienia przeszkody w porozumieniu z właścicielem autorskich praw majątkowych, które miałyby być przedmiotem wywłaszczenia. Zgodnie z art. 175f § 2 ustawy wystarczająca jest jakakolwiek przeszkoda, a zatem także wynikająca ze zwykłej rozbieżności stanowisk negocjacyjnych z podmiotem praw majątkowych, podczas gdy właściwe kierowanie się zasadą proporcjonalności wymagałoby w tej kwestii wystąpienie przeszkód trudnych do przezwyciężenia.

Kolejne zastrzeżenia budzi odwoływanie się w art. 175f § 2 do przesłanki „dobra wymiaru sprawiedliwości". W opinii SN klauzula ta kładzie nacisk na okoliczności niebędące w pełni wymierne i weryfikowalne, co może prowadzić do nadmiernie szerokiego i arbitralnego jej wykorzystywania, również godzącego w zasadę proporcjonalności.

Wątpliwości budzi także kwestia wynagrodzenia dla osoby, którą wywłaszczono z autorskich praw majątkowych do oprogramowania. Zgodnie z art. 175g ma być ono ustalane w drodze decyzji administracyjnej ministra sprawiedliwości, od której przysługuje odwołanie do sądu powszechnego. W ocenie SN nieokreślenie przesłanki ustalenia takiego wynagrodzenia może tworzyć zbyt szerokie pole wykładni. W przepisie tym dodano zapis, że wysokość wynagrodzenia zostanie ustalona po zasięgnięciu opinii biegłego, jednak w praktyce uwzględnienie jej nie będzie musiało być dla ministra wiążące.

Poza obiekcjami zawartymi w opinii SN warto zwrócić uwagę, że ustawa nie definiuje pojęcia „programu komputerowego obsługującego sądowe systemy informatyczne". Ten niesprecyzowany termin może oznaczać system operacyjny, oprogramowanie infrastruktury sieciowej, oprogramowanie obsługujące systemy kadrowo-finansowe, programy służące do utrwalania rozpraw sądowych czy wreszcie programy z systemami informacji prawnej.

Znane są również inne modele

Skarb Państwa może uzyskać autorskie prawa majątkowe w drodze dziedziczenia ustawowego. Zgodnie z art. 935 kodeksu cywilnego, gdy nie ma spadkobierców właściciela autorskich praw majątkowych, przy jednoczesnej niemożności ustalenia jego ostatniego miejsca zamieszkania (albo gdy takie znajdowało się za granicą), prawa autorskie przypadną Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Takiego spadku Skarb Państwa nie może odrzucić. Gdy natomiast spadek stanowi autorskie prawa majątkowe jednego z twórców utworu, które miałyby przypaść Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu, część ta przechodzi na pozostałych przy życiu współtwórców (art. 42 prawa autorskiego) lub ich następców prawnych. Norma ta dotyczy jedynie utworów współautorskich i nie ma zastosowania np. do odrębnych dzieł, połączonych przez ich twórców w celu wspólnego rozpowszechniania.

Choć wywłaszczenie praw autorskich do oprogramowania przewidziane w art. 175f stanowi autorskoprawną nowość, nie oznacza to że takie rozwiązanie nie jest stosowane w pozostałych gałęziach polskiego prawa własności intelektualnej. Zgodnie z 59 ust. 1 prawa własności przemysłowej, patenty na wynalazki, które zostałyby uznane za istotne dla obronności lub bezpieczeństwa państwa (tzw. wynalazki tajne), przechodzą za odszkodowaniem na Skarb Państwa. Natomiast art. 82 wspomnianej ustawy przewiduje, że jeżeli jest to konieczne do zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bezpieczeństwa państwa, Urząd Patentowy może udzielić zezwolenia na korzystanie z opatentowanego wynalazku innej osoby (tzw. licencja przymusowa).

Więcej uprawnień niż zapotrzebowania

Znane są przypadki, gdy Skarb Państwa był pozwany przez twórców oprogramowania komputerowego z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych (wyrok Sądu Najwyższego z 24 lipca 2014 r., II CSK 562/13). W dobie coraz częstszych cyberataków na placówki urzędnicze w Europie, zapewnienie stałości funkcjonowania systemów informatycznych w polskim sądownictwie jest bez wątpienia istotne dla bezpieczeństwa i płynności funkcjonowania organów sądowniczych. Jednak sposób, w jaki Ministerstwo Sprawiedliwości stanie się tego gwarantem, budzi wątpliwości pod względem proporcji przekazywanych uprawnień wobec realnego zapotrzebowania. Wątpliwości o tyle istotne, że jedynym wskazanym przez Ministerstwo uzasadnieniem dla poczynionych zmian prawnych jest ochrona sądów przed nierynkowymi stawkami firm IT.

Autor jest doktorantem w Katedrze Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz specjalistą ds. prawa autorskiego w kancelarii BGST w Gdańsku

12 sierpnia weszła w życie nowelizacja ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Wprowadzany przez nią model wywłaszczenia z praw autorskich na potrzeby obsługującego sądy oprogramowania komputerowego spotkał się z krytyką ekonomiczną środowiska informatycznego. Zasadne jest jednak rozpatrzenie tej kwestii pod kątem prawnym.

Zgodnie z art. 175f prawa o ustroju sądów powszechnych minister sprawiedliwości w drodze decyzji może przyznać Skarbowi Państwa uprawnienia wynikające z autorskich praw majątkowych do oprogramowania komputerowego obsługującego sądowe systemy informatyczne. Decyzję taką minister może wydać, gdy zagrożona jest sprawność działania lub ciągłość funkcjonowania programu komputerowego oraz wykorzystującego go systemu teleinformatycznego. Taką decyzję może też uzasadnić narażenie ważnego interesu państwa tudzież brak porozumienia z osobą, której przysługują autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego. Decyzja ta określać ma kwestie zakresu czasowego (ograniczonego do maksymalnie 20 lat), ilości zwielokrotniania oprogramowania, jego tłumaczenia wraz z wprowadzaniem zmian, rozpowszechniania programu oraz zwielokrotniania jego kodu. Stanowi to de facto wywłaszczenie, choć termin ten nigdzie w ustawie nie został wprost użyty.

Pozostało 82% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe