Reymont: Czego się bać? Na lepsze jadę

"Rzeczpospolita" ma 100 lat

W drodze do domu Merka popłakiwała ukradkiem. Nękana obawami, że tak ją rodzina napasła różnemi strachami o Polsce. I nazajutrz, skoro Michał poszedł do roboty, poleciała po sąsiadach i stojących grocerniach, aby zasięgnąć języka. Różni opowiadali różnie, ale ona głównie słuchała głosów odradzających wyjazd.

– Jak cielęta z zadartymi ogonami lecą w cały świat – wywarła gębę tłusta grossernistka. – I Bóg wie po co? Na nędzę i głód! Mam list od siostry z Łomży mieszkają w jamach bez światła i opału raz na dzień jedzą patenty, a o chlebie zapomnieli jak wygląda! Mówię, co mi napisali.

Na plebanii słyszała nie lepiej, właśnie rozmawiała z gospodynią, kiedy nadszedł proboszcz i wysłuchawszy, co rzecz, powiedział:

– Szczęść wam Boże na drogę, ale myślałem, że Michał rozważniejszy, a on jak i drudzy bez opamiętania leci nie wiadomo po co!

Powiada – Polska wolna i każdy wracać powinien.

– Wolna, wolna! Niech się kto tą wolnością naje i odzieje. Kościół potrzebuje resturacji, są jeszcze długi za postawienie szkoły i któż się zapłaci? Przecież to wszystko za polskie pieniądze i skoro naszych zabraknie, zabiorą jak swoją ajrysę. Nie odmawiam, ale później, jak w Polsce skończy się wojna i ustalą się porządki. Teraz tam bieda, mało to im teraz posyłamy?

– My przecież z pustemi rękami nie pojedziemy.

– Otóż to, dopóki będą dolary, to i ojczyzna będzie wam rada.

Skinął jej głową i poszedł w głąb mieszkania.

Merka wróciła do domu bardzo zgryziona. Bo jeśli sam ksiądz tak mówi, to musi być prawda. Wystąpiła też z temi racjami do męża, ale Michał ani chciał słuchać i srodze na nią rozgniewany, krzyknął.

– A nie chcesz, to sam pojadę, dam sobie radę I bez ciebie. Przestraszył się jednak swoich słów, gdyż Marka wybuchnęła płaczem i żalami. Ledwie ją uspokoił, tkliwego bowiem była serca i bardzo do niego przywiązana; prędko też między niemi nastąpiła zgoda.

– Mnie tylko słuchaj i nie bój się niczego – zapewniał ją gorąco. Uwierzyła mu w zupełności i była już tak spokojna, że z przyjemnością zajęła się pakowaniem kufrów i tobołów. Franek i pomagał, gdy jakoś tak we wtorek niespodziewanie i przyjechała ze Screnton Besie! Franek po obiedzie zaprosił obie siostry do apteki na lody, ale zgorszony zachowaniem się Besie, jej wyzywającym strojem i uwagą, jaką zwracała na siebie, wykręcił się jakąś pilną sprawą i zostawił je same. Besie była temu rada, gdyż mogła swobodnie gadać, co był jej ojciec polecił. Paplała też nieustannie.

– Wiesz tam w Polsce nie znają nawet ice cream'ów. I ludzie razem z krowami mieszkają! I wszyscy chodzą boso. Strasznie mi cię żal. Ojciec ma nadzwyczajny busines do Michała. Wiesz, ten ajrysz śliczny od Mandel Bros wciąż mi się wypytuje o ciebie! On mógłby ci dać miejsce w swoim sklepie. Taka ładna jak ty, łatwo dostanie plac! [...]

Ale skoro przyszedł Mike, jak nazywała szwagra i Frank, rozmowa potoczyła się o ich wyjeździe. Besie bardzo sprytnie wypełniała ojcowskie polecenia, tylko że Mike przyjmował je opryskliwie, a Frank z niej przekpiwał. Odjechała pogniewana na wszystkich.

– Merka! Jeszcze cztery dni! – wołał nazajutrz idąc do roboty.

Dzień szedł zwyczajny, słoneczny i strasznie upalny i wypełniony domową trętniną po brzegi. [...] Ale jakby nie dość miała zamętu, po południu przyszło parę sąsiadek, przyszłych towarzyszy podczas podróży. Obsiadły stół na werandzie i popijając kawę rozgadywały się coraz obszernej. Właśnie wybiła piąta, kiedy któraś zauważyła księdza, wychodzącego z kościoła i zakonnicę.

– I żadna nie boi się starego kraju? – Indagowała z ciekawością Merka.

– I czego miałabym się bać? Na lepsze jadę. Kupimy sobie gospodarstwo i nie będzie już tego strasznego chorowania świątek i piątek.

– Każdemu jeszcze się uśmiecha pożyć, parę lat po ludzku, na swojem.

– W Ameryce tylko dobrze żydom i ajryszom, a może i Niemcom.

– Nie mówcie, Ameryka przytuliła nas wszystkich – stanął w obronie Frank.

– Ale z każdego wysysa zdrowie i siły! Każdy pracuje za dwóch.

– I tylko dorabia ajryszów i żydów. Ochłapa mu rzuca i kontent z tego.

– Ja do Polski już nie wrócę, tutaj moi wszyscy pochowani, to i ja przy nich się położę, ale powiem, że młodzi powinni wrócić do starego kraju, tam nowe czasy nastały i obrotnych, pracowitych ludzi brakuje! Nasz naród jest dobry ale ciemny i trzeba mu oświaty. Sami księża nie wystarczą.

– Powiedzieliście świętą prawdę, matko – wykrzyknął Frank, całując ją w rękę.

– Żydzi mają oświatę i wszystkich za łeb trzymają – dodała któraś.

– A polski ciemny naród pracuje na wszystkich!

Wpadła księża gospodyni zadyszana srodze i wystraszona.

– Ksiądz przyzywa was telefonem do szpitala, Michałowi coś się stało...

I piorun nie sprawiłby większego wrażenia, wszyscy zerwali się z miejsc.

Merka pobladła na płótno, zatoczyła się jakby pod uderzeniem i bez słowa, jak stała, skoczyła z werandy i pobiegła środkiem ulicy do miasta.

Frank poleciał za nią, nie mogąc jednak dogonić, leciała niby wicher.