Maciej Gutowski, Piotr Kardas: Czy jest odpowiedzialność za wybory widmo?

W każdej działalności, prywatnej czy publicznej, obowiązują zasady elementarnej racjonalności: ten, kto bezzasadnie generuje koszty lub straty, musi je wyrównać. Także koszty organizacji i przeprowadzenia wyborów. To nie tylko kwestie związane z drukiem zbędnych kart. Pojawiają się wciąż nowe informacje o roszczeniach różnych podmiotów dotyczących kosztów przygotowania się do odwołanych, ale przewidzianych na 10 maja wyborów.

Rodzi to problem odpowiedzialności, na który warto spojrzeć z trzech perspektyw: (1) poniesionych bez podstawy prawnej przez Skarb Państwa wydatków w celu organizacji wyborów w nieprzewidziany w polskim prawie sposób (2) nieprzeprowadzenia wyborów w sposób prawem przewidziany i (3) rozstrzygnięcia o zaniechaniu wyborów na podstawie politycznej decyzji liderów partii koalicyjnych.

Czytaj też:

Albo legalne są wybory, albo ograniczenia naszych wolności

15 mln zł. Koszt wyborów, których nie będzie

Mając w pamięci, że wspólną dla wszystkich postaci odpowiedzialności przesłanką jest bezprawność, rozważmy, czy możliwe byłoby przyjęcie, że została w tych wypadkach spełniona. Łatwo dostrzec, że 16 kwietnia 2020 r. na podstawie art. 11 tarczy 1.0 z 3 marca, skierowano do Poczty Polskiej i PWPW polecenia przygotowania wyborów, w tym druku kart do głosowania. Jakkolwiek działania te podejmowane były przez najważniejszego przedstawiciela władzy wykonawczej, trudno przeoczyć, że:

• nie było w ogóle wówczas możliwości przeprowadzenia powszechnych wyborów w trybie korespondencyjnym („ustawa kopertowa" weszła w życie 9 maja),

• wyłączna kompetencja do zlecenia druku kart do 18 kwietnia 2020 r. przysługiwała PKW (obowiązujący wówczas art. 307 k.w.) i dopiero 18 kwietnia w tarczy 2.0 została wyłączona,

• nie obowiązywał art. 3 ust. 10 projektu „ustawy kopertowej" (pakiety wyborcze sporządzane są na zlecenie ministra właściwego do spraw aktywów państwowych przez wskazany przez niego podmiot lub podmioty), który wszedł w życie 9 maja,

• trudno uznać druk pakietów wyborczych za przeciwdziałanie Covid-19.

Wynika z tego, że brak było podstaw prawnych do podejmowania działań niebagatelnie drogich, co wyraźnie rysuje bezprawność działania organów władzy publicznej. Dla odpowiedzialności konieczne jest wykazanie szkody oraz związku bezprawnego działania lub zaniechania ze szkodą. Ponieważ zasadniczą szkodę miał ponieść SP (mówi się o ok. 70 mln zł), a pozbawione podstawy prawnej działanie miałoby dotyczyć osób reprezentujących SP (premiera, ministra aktywów państwowych), odpada odpowiedzialność z art. 77 konstytucji i art. 4171 k.c., bo po jednej stronie wystąpiłoby naruszenie piastuna (SP) i poszkodowanego (SP). Wchodzi też w rachubę: odpowiedzialność premiera za decyzję (art. 4171 § 2 k.c.), oparta na winie odpowiedzialność osobista decydentów (art. 415 k.c.), ewentualnie innych osób pomagających lub nakłaniających (art. 415 w zw. z art. 422 k.c.), a także odpowiedzialność spółek zaangażowanych w czynności w procesie wyborczym (art. 416 k.c.).