Patriotyzm kosztuje. I to niemało. Warto o tym pamiętać, gdy następnym razem wydamy kolejne miliony złotych na pomniki, muzea, parady i rejsy dookoła świata.

Warto o tym pamiętać zwłaszcza wówczas, gdy obserwujemy co jakiś czas grupy społeczne, które domagają się świadczeń socjalnych potrzebnych do ich normalnej egzystencji. Czasami nie ma środków na spełnienie ich żądań, bo państwo wcześniej wydało na strzelnice, zmianę nazw ulic czy dofinansowanie patriotycznego filmu lub narodowej fety. Wydaje się, że właśnie z czymś takim zaczynamy mieć do czynienia w Polsce.

Wysyp projektów

Członkami narodu stajemy się nie z urodzenia, lecz w wyniku wieloletniego procesu socjalizacyjnego, w którym państwo, rodzina i środowisko robią wiele, byśmy poczuli więź z rodakami. Zaczyna się niewinnie – pierwszy wierszyk, który poznajemy, zaczyna się od słów: „Kto ty jesteś? Polak mały”; pierwsza lektura mówi o ojczyźnie; pierwsza bajka o dziejach narodu, pierwszy banknot lub moneta mają podobizny polskich władców lub polskiego godła. A potem jest już tylko intensywniej.

Szkoły w naszym kraju mają narodowych patronów: wśród trzydziestu najczęściej nadawanych wszystkie (sic!) mają narodowotwórczy charakter. W obecnym programie nauczania języka polskiego dziewięćdziesiąt procent lektur obowiązkowych stanowią dzieła Polaków – na całą pozostałą literaturę światową pozostaje jedynie dziesięć procent. Ponad dziewięćdziesiąt procent monet okolicznościowych, bitych w latach 2016–2017, odnosi się do dziejów narodu, podobnie jak dziewięćdziesiąt procent okolicznościowych znaczków wydanych w tym samym okresie przez Pocztę Polską.

W ostatnim dwuleciu większość pociągów dalekobieżnych otrzymała narodowotwórcze nazwy. Co prawda decydowali o tym internauci, ale mogli wybierać między propozycjami przedstawionymi przez wojewodów, czyli organy administracji rządowej. Samoloty VIP-owskie, zakupione przez MON, także – co chyba oczywiste – zostały nazwane nazwiskami polskich polityków: Piłsudskiego, Dmowskiego, Paderewskiego, Poniatowskiego i Pułaskiego.

Tego typu działania banalnego nacjonalizmu, jak określił to swego czasu brytyjski socjolog, są prawie bezkosztowe, choć bardzo silnie kształtują poczucie więzi narodowej i przynależności do tej, a nie innej grupy. Nie zauważamy ich na co dzień, ale nie oznacza to, że nie wpływają znacząco na naszą lojalność do własnego narodu i identyfikację z nim. Obejmuje to także sport, układ gazet, obecność kolorów flagi narodowej na różnego rodzaju produktach czy nawet prognozę pogody.

W mojej ostatniej książce „Budowanie narodu. Przypadek Polski w latach 2015–2017” zbadałem, jak ten proces wyglądał w naszym kraju w czasach rządów Beaty Szydło. Główna teza brzmi następująco: była to ekipa nieszczędząca środków i czasu na wprowadzanie banalnego nacjonalizmu, która używała do tego wszelkich dostępnych narzędzi i instytucji, oraz uznała budowanie narodu za jeden z najważniejszych celów swoich rządów. Skutecznie obsłużyła potrzebę „grupolubności”, tkwiącą głęboko w ludziach i dała im poczucie udziału w narodowej epopei, której częścią czują się, uczestnicząc jako członkowie wyjątkowej nacji.

Ale to kosztuje. O ile wspominane wcześniej działania można uznać za niskokosztowe lub nawet bezkosztowe, o tyle wiele innych projektów rządu PiS wymaga wysokich nakładów. Dotyczy to na przykład pomysłu budowy nowych muzeów. Jest ich kilka: Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów PRL, Muzeum Bitwy Warszawskiej, Muzeum Sprawiedliwych spod Auschwitz. Osobnym wyzwaniem było połączenie Muzeum II Wojny Światowej z Muzeum Westerplatte. Wymienione inicjatywy są na różnych etapach realizacji, ale ich łączny koszt to kilkaset milionów złotych.

Nie sposób wyliczyć, ile wyniosą zmiany nazw polskich ulic i placów. Zgodnie z ustawą o ich dekomunizacji muszą zniknąć z przestrzeni publicznej wszystkie symbole kojarzące się z poprzednim systemem. Choć koszty zostały przerzucone na samorządy, to jednak zapłacimy za to my wszyscy – jako podatnicy. Także trudno oszacować koszty nowelizacji ustawy o IPN – wiemy, że w sensie politycznym były ogromne, bo weszliśmy na kurs kolizyjny nie tylko z Izraelem, ale także z USA. Ile to ostatecznie będzie kosztować polski budżet? Bóg raczy wiedzieć.

Trudno także ocenić, ile będziemy musieli zapłacić za zmianę podręczników szkolnych, bowiem „dobra zmiana” zmodyfikowała podstawy programowe tak, by na każdym przedmiocie były nauczane elementy patriotyczne. Łącznie z matematyką, gdzie proponuje się, by niektóre działania były przeprowadzana na… wersach „Pana Tadeusza”. Identycznie sprawa się ma w przypadku wznoszenia pomników – nikt nie jest w stanie oszacować nawet przybliżonych kosztów, które będziemy ponosić w związku z patriotycznym wzmożeniem nowej ekipy.

Szacunkowe koszty

Kilka inicjatyw możemy jednak podliczyć – to kilkaset milionów złotych przekazanych przez spółki Skarbu Państwa Polskiej Fundacji Narodowej, która co rusz szokuje opinię publiczną swoimi niemądrymi pomysłami. To także prawie miliard, który TVP otrzymała na swoją działalność – prócz tępej prorządowej propagandy także na równie mało subtelną agitację patriotyczną. To także miliony złotych asygnowanych przez podmioty państwowe na różnego rodzaju konkursy, projekty i inicjatywy o charakterze narodowym. Dokładnych szacunków nie ma i nie będzie. Możemy oczywiście jasno powiedzieć o 4 milionach z budżetu MON na śpiewające patriotyczne ławki (po około 30 tys. jedna), ale już jaki procent z ponad miliarda złotych przeznaczonych na Wojska Obrony Terytorialnej poszedł na techniczne szkolenie ich żołnierzy, a ile na patriotyczne wychowanie, nie jesteśmy w stanie ocenić. Podobnie jak na wszystkie konkursy o tematyce patriotycznej, organizowane przez polityków partii rządzącej, z naszych – co oczywiste – pieniędzy. Oraz na strzelnice i inne tego typu brewerie.

Jesteśmy w roku 100-lecia odzyskania przez nasz kraj niepodległości, więc tego typu inicjatyw będzie przybywać: rejsów, konkursów, wyjazdów, obozów, przemarszów, parad itp. Również tak absurdalnych, jak poparty przez Andrzeja Dudę pomysł byłego rzecznika PiS przemalowania samolotów LOT na biało-czerwono. Na szczęście były polityk został potraktowany jak szczeniak przez prezesa tej spółki – albo w nagłym napadzie rozsądku i dbania o firmę, albo w strachu przed konsekwencjami prawnymi narażenia spółki na wielomilionowe i bezsensowne z punktu widzenia celów koszty. Ale takich inicjatyw będzie pojawiać się w bieżącym roku coraz więcej.

Pamiętajmy jednak, że zabawa w patriotyzm kosztuje. I to naprawdę niemało. A tymi, którzy za to płacą, jesteśmy my, polscy podatnicy. Więc gdy będziemy wzruszać się kolejnymi przejawami banalnego nacjonalizmy w wykonaniu polityków, to pamiętajmy, że bawią się oni za nasze pieniądze. A także za pieniądze tych wszystkich, którym naprawdę, a nie jak w przypadku wicepremiera Gowina, brakuje do pierwszego.

Autor jest doktorem politologii na Uniwersytecie Śląskim