W jaki sposób jednostki samorządu terytorialnego mogą finansować sport?

Zgodnie z ustawą o sporcie - tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sportu stanowi zadanie własne jednostek samorządu terytorialnego. Warunki i tryb udzielania finansowania podmiotom prowadzącym działalność sportową muszą zostać określone przez odpowiednią radę w uchwale stanowiącej akt prawa miejscowego. Szczególnym wymogiem, który musi zostać zrealizowany w takiej uchwale jest wskazanie celu publicznego, który będzie osiągała jednostka samorządu terytorialnego poprzez udzielanie takiej pomocy (art. 27 ust. 2 ustawy).

Klauzula generalna

Pojęcie „celu publicznego" ma charakter klauzuli generalnej. Nie jest ono zdefiniowane na poziomie ustawowym. Prawodawca lokalny powinien jednak wskazać wprost co chce osiągnąć stanowiąc akt prawa miejscowego. Wyznaczając takie cele należy brać pod uwagę społeczną użyteczność i dobro wspólnoty samorządowej podejmowanych działań w zakresie wspierania lokalnego sportu.

Czytaj także: Wyrok WSA w sprawie rozstrzygania przez samorządy, który sport jest ważniejszy

Nie jest dopuszczalna sytuacja w której transfery środków publicznych dokonywane na podstawie uchwały przynosiłyby korzyści tylko podmiotom bezpośrednio zainteresowanym w ich uzyskaniu. Oznaczałoby to, że takie prawo miejscowe służyłoby celom prywatnym, których przeciwieństwem są cele publiczne. Stąd konkretyzacja „celu publicznego" będzie dokonywana w oparciu o całokształt przepisów przyjętych przez organ stanowiący j.s.t. (zob. wyrok WSA w Szczecinie z 18 maja 2017, I SA/Sz 355/17, LEX nr 2314988).

Ustawowa definicja

Ponadto, rady określając taki cel powinny brać pod uwagę ustawową definicję „sportu" zgodnie z którą są to: „wszelkie formy aktywności fizycznej, które przez uczestnictwo doraźne lub zorganizowane wpływają na wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub osiągnięcie wyników sportowych na wszelkich poziomach." (art. 2 ust. 1 ustawy; zob. uchwała Kolegium RIO w Poznaniu z 16 października 2012, 18/1286/2012, LEX nr 1227901).

Obowiązujące przepisy pozwalają j.s.t. na wspieranie sportu w następujących formach:

- dotacji celowych udzielanych klubom sportowym,

- tworzenie rad sportu,

- ustanawianie i finansowanie stypendiów, nagród i wyróżnień za osiągnięte wyniki sportowe.

Do wyłącznej kompetencji organów j.s.t. należy wybór środków jakie zostaną użyte do wspierania sportu w danej jednostce samorządu terytorialnego. Dopuszczalne zastosowanie jest zarówno jednego jak i wszystkich instrumentów przewidzianych ustawą.

Dotacje celowe

Dla klubów sportowych, które funkcjonują na terenie danej j.s.t. i nie działają w celu osiągnięcia zysku mogą zostać przewidziane dotacje celowe (art. 28 ustawy). Przy czym do rozliczania takowych stosuje się przepisy ustawy o finansach publicznych w zakresie udzielania dotacji celowych dla podmiotów niezaliczanych do sektora finansów publicznych i niedziałających w celu osiągnięcia zysku. Środki pochodzące z dotacji mogą być przeznaczone m.in. na:

- realizację programów szkolenia sportowego,

- zakup sprzętu sportowego,

- pokrycie kosztów organizowania zawodów sportowych lub uczestnictwa w tych zawodach,

- pokrycie kosztów korzystania z obiektów sportowych dla celów szkolenia sportowego,

- sfinansowanie stypendiów sportowych i wynagrodzenia kadry szkoleniowej.

Powyższe wyliczenie ma charakter przykładowy i dopuszczalne jest wskazanie innych działań na które można przeznaczyć takie środki finansowe. Konieczne jest jednak, by służyły one realizacji celu publicznego oraz by w ich efekcie poprawie uległy warunki uprawiania sportu przez członków klubów sportowych lub by zwiększyła ona dostępność społeczności lokalnej do działalności sportowej prowadzonej przez ten klub.

Organ doradczy

Rady sportu są z kolei społecznymi organami doradczymi organów wykonawczych j.s.t. w zakresie zadań z zakresu kultury fizycznej (art. 30 ustawy). Wyłączną kompetencję do określania zasad funkcjonowania i powoływania członków takich ciał posiada organ wykonawczy j.s.t. – wójt (burmistrz, prezydent miasta), zarząd powiatu lub województwa. Zgodnie z ustawą w jej skład mogą wchodzić przedstawiciele organizacji i instytucji realizujących zadania w zakresie kultury fizycznej. Wskazane w ustawie zadania rady mają charakter przykładowy, dopuszczalne jest zatem rozszerzenie katalogu spraw podlegających takim konsultacjom. Wprost wskazano m.in. na opiniowanie strategii j.s.t. w zakresie rozwoju kultury fizycznej, projektu budżetu w części dot. sportu. Opinie wyrażane przez radę nie są wiążące dla organów j.s.t., ich brak lub przyjęcie rozstrzygnięcia odmiennego od woli rady nie wpływa na ważność np. aktu prawa miejscowego.

Stypendia, nagrody, wyróżnienia

Formą wspierania osób fizycznych – zawodników i trenerów, którą może wprowadzić j.s.t. jest wsparcie finansowe w postaci stypendium, nagrody lub wyróżnienia (art. 31 ustawy). Stypendia mają charakter okresowy, natomiast nagrody i wyróżnienia mają charakter wsparcia jednorazowego. Ustawodawca nałożył wymóg powiązania uprawnienia do otrzymywania takich świadczeń z wynikami sportowymi osiąganymi przez zawodników.

Dla trenerów, którzy prowadzą szkolenie zawodników osiągających wysokie wyniki sportowe na arenie międzynarodowej lub krajowej mogą zostać przewidziane stypendia lub nagrody. Określenie szczegółowych zasad, trybu przyznawania i pozbawiania oraz rodzaje i wysokość stypendiów sportowych, nagród i wyróżnień należy do kompetencji organu stanowiącego j.s.t. Prawodawca nakazał, by w procesie przyjmowania takiego aktu prawa miejscowego rada uwzględniała znaczenie danego sportu dla tej jednostki samorządu terytorialnego oraz osiągnięty wynik sportowy przez zainteresowanego.

W praktyce ustanawiania stypendiów i nagród dla sportowców przez j.s.t. pojawiają się problemy co do zakresu osób uprawnionych do otrzymywania takich świadczeń. W orzecznictwie sądów administracyjnych podkreśla się, że zakres podmiotowy uchwał jest wyznaczony zasadniczo przez przepisy ustawy o sporcie i przepisy ustaw samorządowych.

Termin złożenia wniosku

Za niedopuszczalne zostało uznane wprowadzenie do uchwały zawitego terminu na składanie wniosku o przyznanie stypendium polegającego na wskazaniu dnia, w którym najpóźniej zainteresowana osoba powinna złożyć odpowiedni wniosek. W jednej z gmin do uchwały wprowadzono przepis, który określał taki termin na dzień 20 października roku poprzedzającego rok budżetowy, w którym miała nastąpić wypłata stypendium.

Praktyczną konsekwencją takiego rozwiązania prawnego było uniemożliwienie wystąpienia z wnioskiem przez osoby, które zdobyły osiągnięcia sportowe na zawodach odbywających po tym terminie w ramach tego samego roku kalendarzowego. Regulacja taka została uznana przez sąd administracyjny za niezgodną z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa (wyrok WSA w Krakowie z 25 kwietnia 2019, II SA/Kr 221/19, LEX nr 2657148).

Środki finansowe

Analizując przepisy innej uchwały ws. stypendiów stwierdzono niedopuszczalność rozwiązania polegającego na powiązaniu możliwości otrzymania stypendium od środków finansowych przeznaczonych na ten cel w budżecie. Przepisy uchwały nie zawierały reguł kolizyjnych określających zasady przyznawania świadczeń w sytuacji w której środki finansowe nie są wystarczające do ich wypłaty wszystkim zainteresowanym spełniającym kryteria określone przez j.s.t. Taka luka prawna uzależniała treść rozstrzygnięcia zawartego w decyzji administracyjnej od dyskrecjonalnej woli organu wykonawczego.

Stąd można powiedzieć, że właściwa rada w sposób niezupełny zrealizowała upoważnienie ustawowe zasad przyznawania stypendiów zawartej w art. 31 ust. 3 ustawy o sporcie (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 17 października 2018 r., II SA/Go 651/18, LEX nr 2572780).

Ograniczenia podmiotowe i przedmiotowe

Niekiedy w uchwałach wprowadzane są ograniczenia podmiotowe polegające na tym, że prawo ubiegania się o stypendia przysługuje tylko członkom klubów sportowych i ograniczenia przedmiotowe odnoszące się np. do rodzajów dyscyplin sportowych (olimpijska, paraolimpijska). Takie działania prawodawców lokalnych uznawane są za sprzeczne z art. 31 ust. 3 ustawy o sporcie, który zezwala na określenie kryteriów tylko w oparciu o wyniki sportowe i znaczenie danego sportu dla danej j.s.t. Stąd w praktyce przyznawania takich świadczeń bez znaczenia powinno pozostawać to czy dany sport uprawiany jest hobbystycznie, czy zawodowo przez osobę zainteresowaną (wyrok WSA w Gdańsku z 30 czerwca 2016, III SA/Gd 303/16, LEX nr 2078302).

Przy okazji powyższych uwag należy zwrócić uwagę na stanowisko NSA odnoszące się do sposobu wykładni upoważnienia ustawowego zawartego w art. 31 ust. 3 ustawy. Sąd ten zwrócił uwagę, że po stronie osób fizycznych uprawiających sport nie istnieje publiczne prawo podmiotowe wynikające z obowiązujących przepisów, w postaci roszczenia o wypłatę stypendium sportowego. To czy taka pomoc finansowa będzie udzielana zależy tylko od woli j.s.t., które w ramach upoważnienia ustawowego dysponują swobodą w zakresie ustalenia zasad ubiegania się o nią.