Ubezwłasnowolnienie doprowadza do daleko idącej ingerencji w prawa i wolności danej osoby. Zastosowanie tej instytucji powoduje pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych. Obecne rozwiązania w tym zakresie stoją w sprzeczności z konstytucyjnymi i międzynarodowymi standardami ochrony praw osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną - podkreśla HFPC.
„Na gruncie Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami stosowanie instytucji ubezwłasnowolnienia jest wyłączone. Z kolei zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka środek ten powinien być stosowany w sytuacjach bardzo wyjątkowych, tam gdzie zawiodły wszystkie inne sposoby wsparcia danej osoby w samodzielnym życiu" – czytamy w opinii HFPC.
Czytaj także: Rzecznik praw Obywatelskich popiera petycję w sprawie zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia
Dzisiejszy model ubezwłasnowolnienia nie odpowiada potrzebom zróżnicowanej grupy, jaką stanowią osoby z niepełnosprawnością. Nie każda niepełnosprawność intelektualna lub psychiczna powinna wiązać się z koniecznością ingerowania w zdolność do czynności prawnych. Aktualna regulacja powinna być zastąpiona rozwiązaniami przewidującymi możliwość dokonania indywidualnie dopasowanej i proporcjonalnej reakcji na trudności w samodzielnym prowadzeniu swoich spraw, których mogą doświadczać osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną.
„Międzynarodowe wytyczne wskazują na obowiązek udzielania wsparcia osobom z niepełnosprawnościami psychicznymi lub intelektualnymi w samodzielnym korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych, by przez to zapewnić tym osobom realną możliwość urzeczywistniania autonomii i swobody działania, jaka przysługuje każdemu człowiekowi. Natomiast obecny kształt instytucji ubezwłasnowolnienia w pełni odpowiada modelowi zastępczego podejmowania decyzji" – tłumaczy apl. adw. Jarosław Jagura, prawnik HFPC.
„Liczba osób ubezwłasnowolnionych w Polsce stale rośnie, co wiąże się m.in. z procesem starzenia się naszego społeczeństwa. Ustawodawca powinien zareagować na tę sytuację i wprowadzić odpowiednie mechanizmy wsparcia dla tych osób. Mimo podejmowania prac legislacyjnych zmierzających do reformy instytucji ubezwłasnowolnienia, do tej pory nie zostały wprowadzone żadne zmiany w tym zakresie" – dodaje apl. adw. Jarosław Jagura.
Wobec braku reformy instytucji ubezwłasnowolnienia, na sądach ciąży szczególny obowiązek wykładni przepisów o ubezwłasnowolnieniu w kontekście standardów ochrony praw osób z niepełnosprawnościami, gwarantujących poszanowanie godności i autonomii tych osób, prawa do niezależnego życia i włączenia w społeczeństwo oraz poszanowania życia prywatnego – podkreśla HFPC.
Czytaj także: Ubezwłasnowolnienie całkowite a prawa człowieka
Jako przykład można wskazać orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2015 r. (sygn. V ACa 109/15), w którym sąd oddalając wniosek o ubezwłasnowolnienie odwołał się do międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka.
Sąd Apelacyjny zaznaczył, że „[a]rt. 30 Konstytucji oraz przepisy prawa międzynarodowego mające za przedmiot ochronę praw człowieka, doznają naruszenia w każdym wypadku orzeczenia ubezwłasnowolnienia, czy to całkowitego czy częściowego, które nie prowadzi do istotnej poprawy sytuacji prawnej lub faktycznej osoby, której ubezwłasnowolnienie dotyczy."
