Emigracja nie ma służyć turystyce socjalnej

W wyroku C-333/13 z 11 listopada 2014 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) musiał rozstrzygnąć drażliwą kwestię. Chodziło o to, czy obywatel Unii, który wyemigrował do innego państwa członkowskiego może się domagać – na równi z obywatelami tego kraju – świadczeń socjalnych dla osób poszukujących pracy. Szukając odpowiedzi na to pytanie, Trybunał przyglądał się dwóm aktom unijnym, tj. dyrektywie 2004/38/WE o prawie do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich oraz rozporządzeniu 883/2004 o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

W czym problem

Dwójka obywateli rumuńskich – matka z małoletnim synem – przyjechała do Niemiec, do rodziny. Matka nie miała wykształcenia ani wyuczonego zawodu. Nigdy też nie pracowała. Utrzymywała ją rodzina mieszkająca w Niemczech. Po roku pobytu chciała skorzystać ze świadczenia dla osób poszukujących pracy. Wystąpiła do niemieckich władz ze stosownym wnioskiem i poprosiła o wypłatę środków na pokrycie kosztów jej utrzymania.

Niemiecki urząd jej odmówił. Uznał, że przybyła do Niemiec bez zamiaru poszukiwania pracy, a co więcej, nie podjęła żadnych starań, aby ją tu znaleźć. Ponadto urząd powołał się na niemieckie przepisy, które ograniczają wypłatę świadczeń z pomocy społecznej obcokrajowcom, którzy przybywają do Niemiec tylko w celach zarobkowych.

Obywatelka Rumunii niezadowolona z takiego obrotu sprawy odwołała się do sądu. Uważała, że jest dyskryminowana, a powodem tej dyskryminacji jest jej obywatelstwo. W jej ocenie nie dostała zapomogi tylko dlatego, że pochodzi z innego kraju.

Co orzekły sądy

Sąd niemiecki zauważył, że prawo niemieckie pozbawia świadczeń socjalnych obywateli z innych państw członkowskich, którzy są w Niemczech nieaktywni zawodowo. Sąd miał wątpliwość, czy takie zasady są zgodne z prawem unijnym.

Trybunał uznał, że niemieckie przepisy są zgodne z prawem europejskim. Zasadą jest, że obywatel Unii w każdym kraju członkowskim musi być traktowany na równi z jego obywatelami, jednak są od tej reguły wyjątki. W szczególności przepisy o przemieszczaniu się obywateli Unii pomiędzy krajami członkowskimi przewidują wyjątki od równego dostępu do pomocy społecznej.

Obywatel Unii może przebywać w innym kraju członkowskim przez pierwsze trzy miesiące bez żadnych formalności. Wystarczy mu dokument tożsamości. Jednak w tym okresie państwo goszczące może odmówić obcokrajowcowi dostępu do świadczeń socjalnych. Zezwala na to dyrektywa 2004/38/WE.

Jeżeli obywatel Unii jest osobą nieaktywną zawodowo i chce legalnie przedłużyć swój pobyt ponad trzy miesiące, to musi wykazać, że ma wystarczające środki na swoje utrzymanie i dzięki temu nie będzie obciążał systemu pomocy społecznej kraju, w którym przebywa. Bez takiego zabezpieczenia finansowego obcokrajowiec nie dostanie prawa pobytu w tym kraju. Trybunał uznał, że osoba nieaktywna zawodowo i bez środków utrzymania nie może liczyć na równe traktowanie w dostępie do pomocy socjalnej. Dostęp do takiej pomocy jest bowiem powiązany z prawem pobytu w danym państwie.

W rozpatrywanej sprawie obywatelka Rumunii ani nie pracowała, ani nie miała środków na swoje utrzymanie w Niemczech. Stąd Trybunał uznał, że władze niemieckie postąpiły właściwie i nie złamały zasady równego traktowania obywateli Unii.

Trybunał podkreślił, że państwa członkowskie muszą mieć możliwość odmowy świadczeń socjalnych nieaktywnym zawodowo obywatelom Unii. Dotyczy to zwłaszcza osób, które nie mają środków finansowych na swoje utrzymanie i korzystają ze swobody przemieszczania się jedynie w celu uzyskania pomocy społecznej w innym państwie.

Komentarz autora

Tomasz Sancewicz, radca prawny, Senior Associate, Kancelaria CMS