Luksus czy może obowiązek

Ten festiwal jest przecież obrazem życia największej polskiej sceny, choć – paradoksalnie – oglądanej w małym, telewizyjnym okienku.

Cieszył się – i słusznie – Krzysztof Domagalik, dyrektor artystyczny Festiwalu Dwa Teatry, że w tym roku pokazanych zostało 18 spektakli Teatru Telewizji, bo to o siedem więcej niż w roku ubiegłym. Trzeba jednak pamiętać, że dwa lata temu było ich 15, na VII festiwalu – 17.

Nieuchronne zmiany

W 2007 r. po raz pierwszy pojawiły się – poza konkursem – przedstawienia będące rejestracjami z teatrów. I wtedy jury – widząc zmniejszającą się nieubłaganie liczbę produkcji – zarekomendowało włączenie ich do konkursu. Żeby było komu przyznawać nagrody, których dla odmiany przybywało.

– Nie wiem, jak jury poradzi sobie, po raz kolejny oceniając w jednej konkurencji spektakle zrealizowane specjalnie dla Teatru Telewizji i te transmitowane będące rejestracjami – wyrażał w tym roku wątpliwości Jerzy Stuhr, reżyser „Rewizora" Gogola, zrealizowanego z wyjątkowym rozmachem ważnego przedstawienia. –To zupełnie inna kategoria, inny rodzaj przygotowań, myślenia o realizacji. Rejestracja przedstawień jest cenna, ale dla mnie to tworzenie archiwum, a nie artystyczne w zamyśle kreowanie świata.

I nie jest to odosobniona opinia.

Fakt, że systematycznie ubywało spektakli przygotowanych specjalnie dla telewizji. Zmiany są nieuchronne, ale specyficzny telewizyjny język, który kształtowali znakomici twórcy – Krzysztof Zaleski, Laco Adamik, Piotr Łazarkiewicz i wielu innych – czyni Teatr Telewizji unikatem na światową skalę. Gdy pod koniec 2010 roku znalazł się on w zapaści, bo władze telewizyjne oszczędzały na nim do granic możliwości, pod wystosowanym przez „Rzeczpospolitej " apelem o jego ratowanie podpisywali się i twórcy, i tysiące widzów. Ocalał. Ratowany na rozmaite sposoby, wciąż jest w fazie transformacji.

Był też czas, że festiwalowe laury zbierała reaktywowana Scena Faktu – „Golgota wrocławska", „Stygmatyczka", „Kontrym".

– Wydaje mi się, że w ostatnim czasie przestrzeń dla Teatru Telewizji poszerza się m.in. za sprawą reaktywowanego Studia Dwójki – zauważa Marek Próchniewski, autor zwycięskiego w konkursie na tekst dla Teatru TV utworu „Ciało moje", a także jeden z tegorocznych jurorów. – Jednak najważniejszą sprawą jest zachowanie flagowego poniedziałkowego pasma Teatru TV, i to emitowanego co tydzień o tej samej porze. Chciałbym, by mówił o ważnych dla nas sprawach, otwierał dyskusję, stawiał pytania.

Powrót do Dwójki

Satysfakcję z powrotu spektakli do Dwójki deklaruje też Magda Łazarkiewicz, współautorka scenariusza i reżyserka „Karskiego", jednego z najciekawszych spektakli tegorocznych Dwóch Teatrów.

– To ten spektakl zainaugurował po latach symbolicznie wskrzeszenie Studia Dwójki – mówi. – W Sopocie na jego projekcji było tak wielu widzów, że siedziałam na schodach. To największa nagroda, jaka mogła mnie spotkać.

W tym roku na festiwal przyjechało dziewięć oryginalnych spektakli, niektóre zostały wyprodukowane poza TVP – w Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych. I to jest novum. To jednak oszczędne formy zapewne mocno liczące się z budżetem. Rzadko zaś udaje się pogodzić niskie koszty produkcji z wysoką jakością artystyczną. Tu pozytywnie wyróżniła się „Walizka" Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk w reżyserii Wawrzyńca Kostrzewskiego.

Produkcje telewizyjne z prawdziwego zdarzenia na ogół kosztują. Wśród tegorocznych spektakli konkursowych zwłaszcza „Rewizor" Jerzego Stuhra wymagał ponadprzeciętnego budżetu. Ale efekt jest tego wart – powstało niebanalne przedstawienie.

– Kilka lat temu wyreżyserowałem „Szkołę żon", teraz „Rewizora" – mówi Jerzy Stuhr. – W jakimś sensie zostały zrealizowane podobnie, łączoną techniką filmu i teatru telewizyjnego. Tamten spektakl obejrzało 1 mln 400 tys. widzów. A „Rewizora" z nośnym, jeszcze aktualniejszym tematem milion, czyli widownia się kurczy. Młode pokolenie prawie w ogóle nie ogląda telewizji, a jeszcze Teatr Telewizji tracił ją systematycznie za sprawą „ulepszania" pór emisji poniedziałkowego Teatru Telewizji.

Moi rozmówcy, zapytani, jak widzą Teatr Telewizji za dziesięć lat, byli zgodni, że trzeba robić wszystko, by trwał.

Marian Opania, odbierając tegoroczną Wielką Nagrodę Festiwalu, wypowiedział zdania, które widzowie w Operze Leśnej nagrodzili gromkimi oklaskami, choć miały posmak goryczy. – Prawdziwa sztuka powoli zamiera – zauważył aktor. – Dominuje brak profesjonalizmu, amatorszczyzna. Wychowujmy społeczeństwo na Mickiewiczu, Gombrowiczu, Mrożku, a nie „Big Brotherze". Spoczywa na nas odpowiedzialność za świat, jaki zostawimy następcom.

Oby Teatr Telewizji temu sprostał.

Historia Teatru TV

Początek dało grane 6 listopada 1953 roku na żywo w studiu przedstawienie „Okno w lesie" w reżyserii Józefa Słotwińskiego. Poniedziałek zaś zawsze był jedynym dniem w tygodniu, w którym teatry w Polsce miały wolne. Aktorzy spotykali się więc wówczas w telewizyjnym studiu, by grać w teatrze „na żywo". Tradycja emitowania spektakli w poniedziałki została też utrzymana w kolejnych latach, gdy przedstawienia były wcześniej nagrywane. W czasach świetności Teatr TVP miał nawet cztery pasma: oprócz poniedziałkowego był także Teatr Rozmaitości i Teatr Wspomnień oraz Scena Dwójki, na którą trafiały propozycje dla bardziej wyrobionego widza. Emitowane były również Teatr Sensacji i Kobra. Kryzys nastał wraz z urynkowieniem telewizji i walką o widzów z komercyjnymi stacjami. W 2005 roku po raz pierwszy dokonano zamachu na poniedziałkowe emisje teatralne. Zmieniono wówczas nazwę Teatru Telewizji na Scenę Jedynki, zaprojektowano nowe logo.

—mp

Nagrody XV Festiwalu Dwa Teatry Sopot 2015

spektakle telewizyjne

Jury w kategorii spektakli Teatru TV w składzie: Teresa Budzisz-Krzyżanowska (przewodnicząca), Mikołaj Grabowski, Marek Kuczyński, Marek Pruchniewski i Adam Sikora po obejrzeniu 18 spektakli konkursowych przyznało następujące nagrody:

GRAND PRIX dla najlepszego spektaklu Teatru TV otrzymuje przedstawienie: „Walizka" Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk w reżyserii Wawrzyńca Kostrzewskiego.

Nagrodę ufundowaną przez Prezesa Zarządu TVP S.A. jury podzieliło między reżysera Wawrzyńca Kostrzewskiego, Adama Ferencego (za role Fransua Żako/Pantofelnika) i Krzysztofa Globisza (za rolę Narratora).

– za reżyserię dla Magdaleny Łazarkiewicz za spektakl „Karski".

– za oryginalny współczesny polski tekst dramatyczny lub adaptację teatralną dla Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk za sztukę „Walizka".

– za zdjęcia dla Witolda Płóciennika za spektakl „Walizka" w reżyserii Wawrzyńca Kostrzewskiego.

– za scenografię dla Ewy Gdowiok za spektakl „Walizka" w reżyserii Wawrzyńca Kostrzewskiego.

– nagroda im. Janusza Hajduna za muzykę oryginalną lub opracowanie muzyczne dla Antoniego Komasy-Łazarkiewicza za muzykę do spektaklu „Karski" w reżyserii Magdaleny Łazarkiewicz.

– za twórczą realizację telewizyjną spektaklu teatralnego dla Dariusza Pawelca za realizację telewizyjną spektaklu „(A)pollonia" w reżyserii Krzysztofa Warlikowskiego.

- za montaż dla Rafała Listopada za spektakl „(A)pollonia" w reżyserii Krzysztofa Warlikowskiego.

– nagroda aktorska za rolę kobiecą dla Julii Kijowskiej za rolę Walentyny w spektaklu „Walentyna" w reżyserii Wojciecha Farugi.

– nagroda aktorska za rolę męską dla Łukasza Simlata za role Daniela/Karskiego w spektaklu „Karski" w reżyserii Magdaleny Łazarkiewicz.