Dyplomata dyktatora czeka na wyrok

Wraz z kilkoma innymi ludźmi reżimu Aziza oskarżono o współudział w doprowadzeniu do egzekucji 42 kupców, którzy w 1992 roku, w dobie ONZ-owskich sankcji przeciw Bagdadowi, sprzedawali żywność po spekulacyjnych cenach. Były minister nie czuje się za to odpowiedzialny, podobnie jak za inne zbrodnie reżimu, w tym masakry Kurdów i szyitów. Zaklina się, że pracował „tylko na polu politycznym”.

– To zasadnicza kwestia w jego procesie. Trzeba rozstrzygnąć, czy rzeczywiście było tak, jak mówi Aziz, czy też Saddam wciągnął go w podejmowanie decyzji prowadzących do zabijania ich współobywateli – mówi „Rz” Joseph Logan, ekspert organizacji praw człowieka Human Rights Watch, śledzący w Bagdadzie proces Aziza. – Rozumiem pokusę, by w sprawie ludzi Saddama ferować od razu wyroki, ale ja na razie powstrzymuję się od osądzania, jak było – dodaje.

72-letni obecnie Aziz był przez wiele lat twarzą reżimu Saddama Husajna. Mówiący biegle po angielsku, chętnie pozujący do zdjęć w przyciemnionych, markowych okularach i z kubańskim cygarem w ustach, symbolizował nowoczesność i zachodni sznyt irackich władz. Z początku nic nie zapowiadało, że zajdzie tak wysoko. Urodził się w skromnej rodzinie chaldejskich katolików, jego ojciec był kelnerem. Z Saddamem zetknął się po raz pierwszy w latach 50., gdy obaj byli młodymi działaczami nielegalnej wówczas partii BAAS.

Podczas gdy Saddam skupił się na bezpardonowej walce o władzę, „intelektualista” Aziz studiował literaturę angielską na bagdadzkim uniwersytecie. Po studiach został dziennikarzem – redagował główny organ BAAS-istów. Praca w propagandowym medium okazała się trampoliną do kariery ministerialnej: w 1970 roku mianowano go ministrem informacji. Współpracownicy z dawnych lat wspominają Tarika Aziza jako spokojnego, uprzejmego i jednocześnie bardzo przebiegłego. Piął się po szczeblach kariery i po siedmiu latach wszedł w skład Rady Dowództwa Rewolucyjnego – biura politycznego partii BAAS.

Jako chaldejski katolik stał jednak nieco na uboczu, nie wchodząc do „grupy trzymającej władzę”, składającej się wyłącznie z członków sunnickiego klanu Tikriti. Prawdopodobnie dzięki temu udało mu się wyjść cało z saddamowskich czystek wewnątrzpartyjnych. Przeżył też próbę zamachu dokonanego przez proirańskich bojowników w 1980 roku.

To właśnie podczas krwawego konfliktu iracko-irańskiego w latach 80. Aziz rozwinął skrzydła jako rasowy dyplomata. Ponieważ Saddam obawiał się zamachu i niechętnie jeździł za granicę, Aziz w jego zastępstwie brylował na zagranicznych salonach. Udało mu się jednocześnie zapewnić Irakowi silne wsparcie ekonomiczne ze strony ZSRR, jak i pomoc wojskową USA. W 1984 roku Ronald Reagan przyjął go w Białym Domu, po czym Waszyngton ponownie nawiązał z Bagdadem stosunki dyplomatyczne, zerwane w czasie wojny arabsko-izraelskiej w 1967 r. To był duży sukces. Choć oficjalnie administracja Reagana potępiała używanie przez armię iracką gazu musztardowego i sarinu, Waszyngton zaczął potajemnie dostarczać Bagdadowi informacje na temat ruchów wojsk irańskich, a prywatne firmy amerykańskie, za cichą zgodą rządu, wysyłały Saddamowi komponenty do produkcji broni chemicznej. Aziz umocnił swą pozycję w reżimie, ale na świecie nie był jeszcze szeroko rozpoznawany.

Medialną osobowością stał się dopiero podczas irackiej inwazji na Kuwejt w 1990 roku. Śledzony przez ekipy telewizyjne z całego świata, jeździł od stolicy do stolicy, zabiegając o poparcie dla Bagdadu w obliczu wojny z USA. Podobną aktywnością wykazał się w przededniu kolejnego konfliktu z Waszyngtonem w 2003 roku.

Trafił wtedy m.in. do papieża Jana Pawła II, zdecydowanego przeciwnika wojny. Wysiłki te nic jednak nie dały i wkrótce, w zajmowanym przez Amerykanów Iraku, minister stał się numerem 43. na liście najbardziej poszukiwanych ludzi reżimu.24 kwietnia 2003, zaraz po upadku Bagdadu, oddał się w ręce Amerykanów. W zamian za dobrowolne poddanie się przewieziono jego rodzinę do bezpiecznego schronienia w Jordanii.

Zamknięty w pojedynczej celi bazy Camp Cropper coraz bardziej podupadał na zdrowiu. Według jego syna Ziada, cierpi na poważną chorobę płuc. Amerykanie dobrze go traktują: ogląda arabskojęzyczną telewizję, dostaje od rodziny paczki, może rozmawiać 30 minut miesięcznie przez telefon. Nie żałuje 35-letniej służby dla Husajna, którego nazywa swoim „przyjacielem”. – Gdy zabili Saddama, ojciec się popłakał – powiedział Ziad Aziz w wywiadzie dla „The Times”. Przeciągający się areszt wywołał krytyczne głosy obrońców praw człowieka.

– Podejrzanego powinno się albo zaraz oskarżyć, albo wypuścić. Niestety w Iraku są z tym problemy – mówi Joseph Logan.

W ubiegłym miesiącu proces wreszcie ruszył, ale trzeba go było przerwać, bo adwokat wycofał się w obawie o bezpieczeństwo. Kolejnym prawnikom, którzy zgodzili się występować po stronie Aziza, w tym znanemu Jacquesowi Vergesowi, władze irackie nie wydały wiz. Jego proces zaczął się więc we wtorek bez udziału obrońców.