Szwecja: Kopalnia ważniejsza niż ludzie. Miasto musi się przenieść. Znowu

Korespondencja ze Szwecji

Kiruna, miasto leżące ok. 150 km na północ od koła podbiegunowego, powstało dzięki kopalni rud żelaza wydrążonej w górach Kiirunavaara i Luossavaara. Symbioza miasta z tą obecnie największą na świecie i najbardziej nowoczesną kopalnią trwa już od ponad 120 lat. Państwowy koncern wydobywczy LKAB zatrudnia około 2300 osób i jest drugim po gminie największym pracodawcą miasta. 

I wszystko by się pewnie nadal układało jak najlepiej, gdyby nie dramatyczny komunikat gminy Kiruna w 2004 roku: Miasto znów musi się przenieść. 

Kiruna powinna się przesunąć, ale nie ma gdzie. Działki ziemi należą do państwa

Decyzja o przeprowadzce sprzed 21 lat objęła 6 tys. mieszkańców, co stanowi około 30 proc. populacji Kiruny.

Czytaj więcej

Biznes

Szwedzi przesuwają całe miasto o 3 kilometry

Szwedzkie miasto Kiruna musi się "przesunąć", ponieważ stoi na cennych rudach żelaza, a eksploata...

Projekt był unikalny, bo zakładał również przeprowadzkę najcenniejszych obiektów budowlanych, m.in. domu dla pierwszych górników, kościoła, dzwonnicy i wieży zegarowej. Stało się bowiem jasne, że działalność wydobywcza kopalni powoduje deformacje gruntu, który przesuwa się w kierunku miasta, co w dłuższej perspektywie nie czyni go bezpiecznym. Rozpoczął się mozolny i kompleksowy proces transformacji miasta w nowe, za co miliardowe koszty ponosi LKAB.

Trzy lata temu otwarto nowe centrum miasta (w którym, jak twierdzą mieszkańcy, temperatura jest niższa o co najmniej 5 stopni). Powstał też park Gruvstadsparken, pomyślany jako strefa buforowa między kopalnią a miastem, z rekreacyjnymi terenami do spacerów i jazdy na skuterze śnieżnym. Opóźnia się jednak budowa rekordowo drogiej łaźni.

W ubiegłym miesiącu do nowego centrum przetransportowywano przez dwa dni zabytkowy, 113-letni drewniany, ważący 672 tony kościół. To niezwykłe przedsięwzięcie zaszczycił swoją obecnością nawet szwedzki król, Karol XVI Gustaw.

Czytaj więcej

Architektura

Szwedzi przesuną zabytkowy kościół. Do pokonania 5 kilometrów

Władze szwedzkiego miasta Kiruna postanowiły przesunąć cały kościół, zamiast go rozbierać. Obiekt...

Okazało się jednak, że gdy projekt zostanie w pełni zrealizowany, to nie oznacza to bynajmniej końca relokacji.

Niespełna tydzień po karnawale przenosin luterańskiej świątyni nastąpił szok. LKAB wystąpiło bowiem z żądaniem kolejnej relokacji. Wydobywanie złóż rudy żelaza na głębokości 1365 m powoduje osiadanie gruntu i pęknięcia i wymaga więcej ziemi dla przemysłu górniczego. Z tego względu  istnieje konieczność przemieszczenia kolejnych 6 tys. mieszkańców Kiruny w ciągu najbliższej dekady. Chodzi tu o około 2700  mieszkań, a ponadto m.in. szkoły, hotel, hale i obiekty sportowe. Koszty tej przeprowadzki operator kopalni szacuje na 22,5 mld koron, czyli ok. 8,77 mld zł.

Nowa prognoza warunkuje jednak zdobycie nowych działek w nowym centrum, do którego nieruchomości zostaną przeniesione.

Dla gminy Kiruna kwestia ziemi to prawdziwe wyzwanie i, jak mówi „Rzeczpospolitej” przewodniczący zarządu gminy, Mats Taaveniku, to „bardzo skomplikowana materia”. Dla niego konieczność nowej przeprowadzki to najgorszy scenariusz.

Kiruna bowiem posiada niespełna 1,45 promila całej ziemi gminy o powierzchni 20 tys. km kw. Tereny położone na północ od kręgu polarnego to własność państwa, gdzie ścierają się różne interesy i obowiązuje prawo ochrony ziemi, informuje Taaveniku. Są tam bowiem obszary ważne dla hodowli reniferów, tereny istotne z punktu widzenia ustawy o minerałach (działalności kopalń), dla sił zbrojnych, lotnictwa i kosmodromu Esrange, w którym  m.in. prowadzi się badania zorzy polarnej i komunikację ze sztucznymi satelitami. Tam znajduje się objęte ochroną przyrody terytorium Natura 2000.

Czytaj więcej

Surowce i Paliwa

Największe w Europie złoże pierwiastków ziem rzadkich odkryto w Szwecji

Na dalekiej północy Szwecji odkryto największe w Europie złoże pierwiastków ziem rzadkich – klucz...

Mats Taaveniku tłumaczy, że gmina apeluje do rządu o pomoc, o wsparcie inwestycyjne, i o to, by poniósł on ciężar presji, na jaką narażone jest szkolnictwo, sektor opieki medycznej i opieki nad seniorami podczas przeprowadzki. – Ponosimy cztero-, pięciokrotnie większe koszty, by zatrudniać pracowników – zauważa Taaveniku. Właściwie nie ma bezrobocia, bo jest ono na poziomie 2 proc., można mówić o deficycie siły roboczej. Z tego względu gmina domaga się od rządu stymulacji przypływu pracowników do Kiruny. Ok. 2000 osób to pracownicy sezonowi, którzy tu przyjeżdżają jedynie tymczasowo. Nie płacą podatku w gminie i w ten sposób traci ona 140 mln koron rocznie. 

Dlatego, zdaniem radnego, powinno się zmienić legislację o ewidencji ludności i inne prawa, by móc płacić podatki tam, gdzie się uzyskuje swój dochód. 

Kopalnia wzmacnia europejską niezależność od „groźnych państw”

– Gmina Kiruny nadal osiąga najwyższą produkcję brutto w porównaniu z innymi 290 gminami w kraju. LKAB na przestrzeni lat 2010-2024 miało 150 mld koron zysku – opowiada Taaveniku. Gmina jednak mimo poświęceń i wkładu ze swojej strony nie ma w nim udziału. I –  jak dodaje – chociaż gmina redukuje efekty kryzysu klimatycznego poprzez zdekarbonizowany transport i zdekarbonizowany system energetyki, wszystkie wpływy wędrują do kasy państwa.

Minister gospodarki Eva Busch już zapowiada, że nie wyklucza, by ziemia należąca do państwa została rozdysponowana na potrzeby miasta. Państwo do tej pory odegrało ważną rolę w przeobrażeniu Kiruny i będzie to kontynuować, ogłosiła.

Wyraziła też zadowolenie, że dalsze inwestycje LKAB zapewnią pracę tysiącom osób na wiele dekad i przyczynią się do zabezpieczenia suwerenności Szwecji i Europy wobec „groźnych państw”. – Europa jest silnie uzależniona od Chin pod względem krytycznych surowców. Szwecja może wzmocnić tę niezależność – oceniła.

Czytaj więcej

Polityka

Suwerenność UE rodem ze Szwecji. Kiruna nadzieją na zieloną i kosmiczną rewolucję w Unii

Położona za kręgiem polarnym Kiruna wyrasta na przyczółek suwerenności europejskiej.

Przyznała przy tym, że rozumie niepokój obywateli z powodu perspektywy kolejnej przeprowadzki.

Mieszkańcy mają dość. Autochtoniczni Samowie również

W przekonaniu Ann-Helen Laestadius, dziennikarki i pisarki, która dorastała w Kirunie, LKAB zachowuje się jednak cynicznie. Najpierw fetuje przenosiny kościoła w ramach projektu przeprowadzki miasta, wykorzystując dobrą wolę jego mieszkańców, by potem wszystkich oszukać kolejnymi ustaleniami. Według niej spółka wyraźnie liczyła na to, że lojalni wobec miasta autochtoni nie przeciwstawią się jej.

Uważa, że mieszkańcy miasta już dostatecznie się wycierpieli, dostając w zamian bardzo mało. – Ich cierpliwość jest na wyczerpaniu – podkreślała Laestadius w wywiadzie radiowym. 

– Choć państwo i LKAB ciągną miliardowe zyski z kopalni (w ubiegłym roku 8,7 mld koron), to Kiruna bardzo niewiele na tym zyskuje – mówiła. I wyliczała: Szpital nie ma chirurgii w nagłych wypadkach ani porodówki. Szkoła i sektor opieki cierpią na deficyt kompetentnego personelu, ponieważ wiele osób wybiera pracę w kopalni za znacznie lepsze płace. Nie ma też dostatecznej liczby mieszkań.

– Jak teraz kolejne sześć tysięcy osób ma się przeprowadzić? A dokąd mają się wynieść? – pytała pisarka.