Policjanci: ile wypoczynku po służbie w nocy

Czas pełnienia służby policjanta jest określony wymiarem jego obowiązków z uwzględnieniem prawa do wypoczynku. Z tym że zadania służbowe policjanta powinny być tak ustalone, aby możliwe było ich wykonanie w ramach 40-godzinnego tygodnia służby, w trzymiesięcznym okresie rozliczeniowym. Tak wynika z art. 33 ustawy o Policji.

Ustalone granice

Choć tygodniowa norma czasu służby ustalona została na podobnym poziomie jak pracowników zatrudnionych na podstawie kodeksu pracy (tu jest sztywna), przepisy ustawy o Policji nie określają ani normy dobowej ani liczby dni w tygodniu, w których policjant może pełnić służbę. O tym, jak w tych ustalonych ustawowo granicach zorganizowana ma być służba policjantów przesądza dopiero rozporządzenie z 18 października 2001 r. w sprawie rozkładu czasu służby policjantów (patrz podstawa prawna).

Określa ono nie tylko tygodniowy oraz dzienny wymiar czasu służby policjantów, zmianowy i podstawowy rozkład ich czasu służby, przypadki jego przedłużania ponad ustaloną normę i sposób pełnienia dyżurów domowych przez funkcjonariuszy, ale także warunki i tryb udzielania policjantom czasu wolnego lub przyznawania im rekompensaty pieniężnej za dłuższą służbę. Wymienia również grupy funkcjonariuszy zwolnionych z pełnienia służby w porze nocnej, niedziele i święta.

Dwa rozkłady

Zgodnie z przywołanym rozporządzeniem, policjanci wykonują swoje obowiązki w podstawowym albo w zmianowym rozkładzie czasu służby. O tym, w którym konkretnie, decyduje przełożony właściwy do spraw osobowych, czyli: komendant główny policji, komendant Centralnego Biura Śledczego Policji, komendant wojewódzki (stołeczny) powiatowy (miejski) lub rejonowy policji, komendant-rektor Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, komendant szkoły policyjnej oraz dyrektor instytutu badawczego.

Niewątpliwie bardziej obciążająca, bo w jakiś sposób dezorganizująca życie osobiste, jest służba na zmiany. Co do zasady każda z nich powinna trwać osiem godzin. Jednak w szczególnie uzasadnionych przypadkach czas zmiany może zostać wydłużony do 12 godzin. Przy czym policjant, do którego obowiązków należy kierowanie pojazdem samochodowym, który może pełnić służbę do 12 godzin, kierować pojazdem może już tylko maksymalnie przez dziesięć.

Godziny rozpoczęcia i zakończenia służby w zmianowym rozkładzie czasu służby ustala przełożony właściwy w sprawach osobowych.

Obowiązkowe przerwy

W trakcie pełnienia służby każdy z funkcjonariuszy ma prawo do jednej przerwy, wliczanej do czasu służby. Jej długość zależy od czasu pełnienia służby. I tak przy służbie trwającej osiem godzin policjantowi przysługuje 20, a przy służbie 12-godzinnej 45 minut przerwy. Jeżeli jednak zmuszony jest on pełnić służbę w niekorzystnych warunkach atmosferycznych, np. na mrozie, jego przerwa może zostać przedłużona odpowiednio do 45 lub 60 minut. Decyduje o tym funkcjonariusz nadzorujący jej pełnienie.

Policjanci mają też zagwarantowane prawo do odpoczynku po służbie. To, ile czasu wolnego im przysługuje, zależy od tego, czy pełnią ją w 8- czy 12-godzinnym systemie zmianowym. I tak – po ośmiu godzinach służby w systemie zmianowym policjantowi udziela się co najmniej 11 godzin czasu wolnego. Użyte tu wyrażenie „co najmniej" wskazuje, że określone godziny czasu wolnego należy traktować jako niezbędne minimum odpoczynku, które powinno zostać zapewnione policjantowi.

Jeśli służba pełniona jest w porze nocnej, policjant może odpoczywać dłużej, bo co najmniej 14 godzin. A jeśli zmuszony jest wykonywać swoje obowiązki w ciągu nocy, kilka dni z rzędu, po pięciu kolejnych służbach ma prawo, do co najmniej 48 godzin czasu wolnego.

Nie oznacza to jednak, że funkcjonariusz może być stale wyznaczany do pełnienia służby w porze nocnej. Zgodnie z § 4a cytowanego rozporządzenia policjant w ośmiogodzinnym systemie zmianowym nie może pełnić więcej niż dziesięciu służb w porze nocnej w miesiącu, chyba że jest to uzasadnione szczególnymi potrzebami służby lub tym, że jego nieobecność mogłaby spowodować poważne zakłócenie organizacji służby na stanowiskach, na których jest wymagane pełnienie służby w sposób ciągły.

Po 12 godzinach

W przypadku 12-godzinnych zmian przysługujący po służbie czas wolny wydłuża się do co najmniej 24, a jeśli służba pełniona jest w porze nocnej – 48 godzin. I w tym przypadku przepisy wprowadzają ograniczenia dotyczące liczby nocy, które kolejno może spędzić policjant na służbie. Może ich być tylko osiem.

Warto dodać, że tak szczegółowe regulacje dotyczące okresów odpoczynku, jakie muszą być zapewnione funkcjonariuszom, obowiązują dopiero od roku, a ściślej od 9 października 2014 r., kiedy to weszła w życie nowelizacja rozporządzenia w sprawie rozkładu czasu służby policjantów (DzU z 2014 r. poz. 1286). Zmiany w obowiązujących niezmiennie od 13 lat przepisach wynikało przede wszystkim z konieczności dostosowania ich do dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 listopada 2003 r. w sprawie niektórych aspektów organizacji czasu pracy (DzUrz WE L nr 299, poz. 9).

Tygodniowy relaks zapewniony

Dzięki zmianom policjanci zyskali nie tylko prawo do dłuższego wypoczynku dobowego, ale również (tak jak mają to od lat zagwarantowane pracownicy kodeksowi) prawo do odpoczynku tygodniowego, który nie powinien być, co do zasady krótszy niż 35 godzin (obejmujących czas wolny po zakończeniu służby). Jego skrócenie, maksymalne do 24 godzin możliwe jest tylko w razie:

- konieczności przedłużenia czasu służby ze względu na wykonywanie rozpoczętych czynności: dochodzeniowo-śledczych, operacyjno-procesowych oraz administracyjno-porządkowych, jeżeli nie mogą one zostać przerwane, zapewnienie ciągłości służby na stanowiskach, na których wymagane jest utrzymanie pełnienia służby w sposób ciągły, realizacji innych spraw niecierpiących zwłoki;

- realizacji zadań o szczególnym charakterze dla ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, w szczególności mających na celu zapobieżenie zdarzeniom, o których mowa w art. 18 ust. 1 ustawy. Chodzi tu m.in. o:

• sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego dla życia, zdrowia lub wolności obywateli,

• bezpośrednie zagrożenie dla mienia w znacznych rozmiarach,

• bezpośrednie zagrożenie obiektów lub urządzeń ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, siedzib centralnych organów państwowych albo wymiaru sprawiedliwości, obiektów gospodarki lub kultury narodowej oraz przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych albo organizacji międzynarodowych,

• bezpośrednie zagrożenie obiektów dozorowanych przez uzbrojoną formację ochronną utworzoną na podstawie odrębnych przepisów

• zagrożenia przestępstwem o charakterze terrorystycznym bądź jego dokonania w stosunku do obiektów mających szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, bądź mogącym skutkować niebezpieczeństwem dla życia ludzkiego.

Ważne

Policjant, który pełni służbę w niedziele, musi mieć co najmniej raz na trzy tygodnie wolną od służby niedzielę, i to łącznie z wolną sobotą albo wolnym poniedziałkiem.

Czas na przygotowanie do służby

Inną istotną dla funkcjonariuszy zmianą, którą wprowadziła wspomniana nowelizacja rozporządzenia w sprawie rozkładu czasu służby, jest uznanie (dokładnie odwrotnie niż było wcześniej), iż czas na bezpośrednie przygotowanie do służby i jej zdanie, a w szczególności na przyjęcie lub zdanie dokumentacji z przebiegu służby, uzbrojenia i wyposażenia, wlicza się do czasu służby. Czas ten nie powinien jednak być dłuższy niż 30 minut.

W podstawowym rozkładzie czasu służby policjant pełni służbę po osiem godzin dziennie od poniedziałku do piątku, w godzinach od 8.15 do 16.15. Jeżeli jest to uzasadnione warunkami lokalnymi lub wymaga tego szczególny charakter wykonywanych zadań, przełożony właściwy w sprawach osobowych może wprowadzić inne godziny rozpoczęcia i zakończenia służby (w całej jednostce organizacyjnej policji, poszczególnych komórkach lub na wybranych stanowiskach służbowych). Do czasu służby wlicza się 20 minut przerwy. Podobnie jak przy zmianowym rozkładzie czasu służby również i w tym przypadku policjantowi pełniącemu służbę w niekorzystnych warunkach atmosferycznych można wydłużyć ją do 45 minut.

Po zakończeniu służby w danym dniu każdy funkcjonariusz ma prawo do nie mniej niż 11 godzin czasu wolnego. Odpoczynek tygodniowy udzielany mu jest w identycznym wymiarze i identycznych zasadach jak w przypadku zmianowego rozkładu służby.

Dni wolne

Przełożony właściwy w sprawach osobowych może ustalić dniem wolnym od służby dzień przypadający między dniami wolnymi od służby i wyznaczyć dniem służby najbliższą sobotę. Jeżeli okazałoby się, że tak wyznaczona sobota miałaby wypaść po wolnym od służby piątku lub przed wolnym od służby poniedziałkiem, przełożony na dzień służby powinien wyznaczyć następną sobotę. Informacja o tego rodzaju decyzjach z co najmniej 14-dniowym wyprzedzeniem powinna trafić do wyższego przełożonego takiej osoby, a w przypadku gdy decyzję taką podejmuje komendant główny policji, do ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Indywidualny rozkład

W szczególnie uzasadnionych przypadkach przełożony właściwy w sprawach osobowych lub upoważniony przez niego kierownik komórki organizacyjnej może ustalić indywidualny rozkład czasu służby policjanta. Oczywiście w ramach obowiązujących funkcjonariusza norm czasu służby. Sytuacje, które uzasadniają ustalenie indywidualnego czasu służby, mogą wynikać z potrzeb danej jednostki lub też z przyczyn leżących po stronie policjanta, np. jego sytuacji rodzinnej.

W niektórych sytuacjach policjant zobowiązany jest pełnić służbę dłużej niż przewidują to normy określone w ustawie. I tak czas służby policjanta może zostać przedłużony m.in. ze względu na konieczność:

- wykonania rozpoczętych czynności: dochodzeniowo-śledczych, operacyjno-rozpoznawczych oraz administracyjno-porządkowych, jeżeli nie mogą one zostać przerwane,

- zapewnienia ciągłości służby na stanowiskach, na których wymagane jest utrzymanie pełnienia służby w sposób ciągły,

- realizacji innych spraw niecierpiących zwłoki.

Przedłużenie czasu służby następuje na polecenie kierownika komórki organizacyjnej lub dyżurnego jednostki organizacyjnej Policji, w której policjant pełni służbę. O wydanym poleceniu kierownik lub dyżurny zawiadamia kierownika jednostki organizacyjnej Policji, a w Komendzie Głównej Policji – dyrektora biura lub równorzędnej komórki organizacyjnej. Polecenie służbowe kierownika komórki organizacyjnej, w której policjant pełni służbę jest niezbędnym warunkiem do uznania czasu służby za ponadnormatywny (wyrok WSA w Krakowie z 5 lipca 2012 r. III SA/Kr 372/12)