Duże nie zawsze oznacza tańsze

W ubiegłym tygodniu posłowie Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej debatowali nad finansowymi i społecznymi aspektami łączenia jednostek samorządu terytorialnego.

Wroga demografia

– To ostatni moment na dyskusję, jak będzie wyglądać samorząd terytorialny za kolejne 15–20 lat – mówi Marek Wójcik, zastępca dyrektora Związku Powiatów Polskich. – Za konsolidacją przemawia z pewnością demografia: małe miejscowości wymierają.

Jednocześnie o łączeniu mówi się dlatego, że państwu brakuje pieniędzy.

– Z pewnością trzeba wrócić do gminy składającej się z miasteczka otoczonego terenami wiejskimi – wyjaśnia Marek Wójcik.

Taki model istniał, ale został popsuty przez zasady naliczania subwencji oświatowej, które przyniosły podział gmin miejsko-wiejskich na miejskie i otaczające je wiejskie.

– W efekcie miasta nie mają gdzie się rozwijać, a posiadające tereny wsie są za biedne, aby je przygotować pod inwestycje – mówi samorządowiec.

– Większe samorządy są tańsze – przekonuje Szymon Wróbel, dyrektor Departamentu Współpracy z Jednostkami Samorządu Terytorialnego w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji. – Na takim założeniu opierał się opracowany przez resort projekt ustawy zakładający wyższe zachęty finansowe dla łączących się jednostek samorządu terytorialnego – mówi.

Pączkowanie kosztów

– Duże jednostki wcale nie muszą być tańsze – uważa   Arkadiusz Babczuk  z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. – Przeciwnie, światowe doświadczenia, a także polskie badania empiryczne wydają się potwierdzać, że tzw. efekt skali to mit.

Efekt skali to pojęcie związane z nowym zarządzaniem publicznym, który zakłada, że koszt zadań publicznych w dużych jednostkach będzie niższy niż w małych.

– Większość ekspertów liczy koszty administracji, dzieląc dział 750 ze sprawozdania budżetowego Rb-28s przez liczbę mieszkańców – mówi dr Babczuk. – To błąd, bo nie uwzględniają kosztów wykonywania zadań przez spółki komunalne i zatrudnionych w nich urzędników. Dlatego wyciągane są złudne wnioski, że w gminie, w której całość usług publicznych jest świadczona przez urząd, administracja jest droższa od tych, które mają jednostki organizacyjne i spółki – tłumaczy Babczuk.

Ekspert zwraca także uwagę, że w dużych jednostkach często dochodzi do niekontrolowanego rozrostu administracji.

– W małej gminie naczelnik wydziału często wykonuje zwykłą, liniową pracę urzędnika, w dużej jednostce pojawia się księstwo, biurko, sekretarka: koszty pączkują – wyjaśnia Babczuk.

Nie będzie łatwo

W ocenie posłów konsolidacja nie powinna jednak ominąć najsłabszych ekonomiczne samorządów.

– Gmina z kilkumilionowym budżetem, którego połowę stanowi subwencja oświatowa, nie ma żadnych szans na rozwój  – mówi Marcin Witko, poseł PiS. – To nie będzie zadanie łatwe, bo wymaga pogodzenia rozlicznych interesów, przełamania oporu społecznego.

– Ten opór z pewnością da się przełamać, pokazując korzyści z łączenia – argumentuje Ligia Krajewska, poseł PO. – Jeżeli mieszkańcy zrozumieją, że dzięki takim zabiegom będą mieli lepsze szkoły, drogi, infrastrukturę, to z pewnością da się ich przekonać.

– Koszty funkcjonowania administracji nie mogą być przesłanką decydującą – mówi  Arkadiusz Babczuk. I zaznacza, że czasem może warto dopłacić te 20 proc., jeżeli mała gmina przyczynia się do budowy społeczeństwa obywatelskiego.

Łączenie nie może też utrudniać mieszkańcom dostępu do usług publicznych, dlatego tak ważne jest skorelowanie tych procesów z rozwojem e-administracji.