Ławnicy wybierani przez rady gmin uczestniczą w rozpoznawaniu spraw w sądach rejonowych i okręgowych orzekających w pierwszej instancji. Ich mandat może wygasnąć w razie prawomocnego skazania za przestępstwo bądź wykroczenie. Fakt ten stwierdza rada gminy, która wybrała ławnika. Zgodnie z art. 166 § 2 prawa o ustroju sądów powszechnych rada gminy, na wniosek prezesa właściwego sądu, może też odwołać ławnika z następujących powodów: w razie niewykonywania obowiązków ławnika, niezdolności do ich wykonywania oraz zachowania godzącego w powagę sądu. Przepis ten nie precyzuje jednak, jaki powinien być tryb rozpoznawania wniosku prezesa sądu ani kto miałby go ewentualnie opiniować. Rady gmin uważają, że są związane wnioskami prezesów i muszą je uwzględniać.
Zarówno rzecznik praw obywatelskich, jak i Ministerstwo Sprawiedliwości zgadzają się, że przepisy trzeba poprawić. Obecna procedura odwoływania ławników może prowadzić np. do wywierania nacisku na ławników orzekających w konkretnych sprawach, a nawet odsuwać od ich prowadzenia.
W Ministerstwie Sprawiedliwości powstał więc wstępny projekt zmian legislacyjnych i nowelizacji prawa o ustroju sądów powszechnych. Zakłada on, że uchwała o odwołaniu ławnika może zapaść dopiero wtedy, gdy rada gminy wysłucha jego wyjaśnień. Musiałaby ona też zasięgnąć opinii właściwej rady ławniczej działającej przy sądzie, w którym pełni funkcję odwoływany ławnik, oraz kolegium właściwego sądu okręgowego. W razie wszczęcia postępowania o odwołanie ławnik nie będzie pełnić swoich obowiązków do czasu podjęcia przez radę gminy uchwały w tej sprawie. d.fr.
