Jednoosobowy skład udrożnił apelację

Siedmiu sędziów Izby Pracy SN w kwietniu 2023 r. zakwestionowało jednoosobowe sądy w sprawach cywilnych w drugiej instancji wprowadzone na czas Covid-19 i nakazało sądom z dnia na dzień zamienić je składami złożonymi z trzech sędziów.

Chaos po siódemce opanowany

– W mojej ocenie zamieszanie związane ze składami sądów drugiej instancji jest już za nami. Obecnie prawie wszystkie apelacje rozpoznawane są w składach jednoosobowych, w tym także w sprawach, w których uprzednio rozlosowano skład trzyosobowy (wymuszone ową uchwałą). Odczuwalne jest już pewne przyspieszenie rozpoznawania apelacji w zasadzie w każdym sądzie apelacyjnym. W moim odczuciu przyspieszyły zwłaszcza apelacje w sądach apelacyjnych w Katowicach, Warszawie i Łodzi – mówi „Rzeczpospolitej” Szymon Kowalczyk, adwokat z kancelarii Sobota Jachira zajmujący się w dużej mierze sprawami frankowymi, które prawie zawsze trafiają do drugiej instancji.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Składy jednoosobowe w sądach już w drugiej instancji

Od 28 września sądy cywilne w instancji odwoławczej mają orzekać jednoosobowo, a w trójkach – tyl...

Podobnie ocenia obecną sytuację sędzia Wojciech Łukowski, prezes SO we Wrocławiu:

– Dzięki noweli kodeksu postępowania cywilnego (weszła w życie 28 września) odpadły wątpliwości i zamęt, jaki wywołała w rozpoznawaniu spraw uchwała siedmiu sędziów SN. Teraz sędziowie najczęściej orzekają jednoosobowo, może w sprawach pracowniczych jest więcej wniosków do prezesa sądu o skład trzyosobowy, a nigdy nie zdarzyło mi się odmówić. Zezwalam na taki skład także w sprawach, w których odbyła się już rozprawa z udziałem trzech sędziów na skutek tej uchwały, a co do zasady według noweli dalej powinny być rozpatrywane jednoosobowo – mówi prezes.

Przypomnijmy, że uchwała siedmiu sędziów Izby Pracy SN z 26 kwietnia, przegłosowana czterema głosami za przy trzech przeciw, zakwestionowała jednoosobowe sądy w sprawach cywilnych w drugiej instancji wprowadzone na czas Covid-19, z uzasadnieniem, że funkcjonują one mimo ustępowania epidemii. Skład orzekający SN nadał uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że wszystkie składy SN mają się do niej stosować.

Nowela i praktyka

Dość szybko wielu sędziów, a może nawet większość, z obawy przed kwestionowaniem wyroków jednego sędziego uzupełniła składy do trzyosobowych. Odżyła dyskusja o zaletach jednych i drugich składów.

Strona rządowa nie ustąpiła, wskazując na większą wydajność składów jednoosobowych, i przywróciła je ustawą, rozszerzając tylko nieco wyjątki na rzecz sądów trójkowych. Po pierwsze, w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość zaskarżenia w apelacji przekracza milion zł, po drugie, ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy – tu decyzja należy do prezesa sądu. Z kolei jednak przepis przejściowy stanowi, że jeśli do sprawy wyznaczono już trzech sędziów, to dalsze jej prowadzenie przejmuje jeden z nich – sprawozdawca, ale dokonane już czynności pozostają w mocy.

Niektóre sądy pytały od razu wyższe instancje sądowe, co mają robić z uchwałą SN. Na przykład Sąd Apelacyjny w Krakowie zapytał Izbę Cywilną SN, czy fakt, że uchwała siedmiu sędziów SN została wydana z rażącym przekroczeniem kompetencji – jak pisze w jego uzasadnieniu sędzia SA Zygmunt Drożdżejko – pozwala sądowi odstąpić od niej. Trzech sędziów SN odpowiedziało, że uchwała ta nie wiązała sądów powszechnych, a nowela k.p.c. wprowadziła zasadę (z wyjątkami) rozpoznawania apelacji przez jednego sędziego.

– Jak przy każdej nowelizacji, pewne wątpliwości w stosunkowo niewielkiej liczbie spraw będą wyjaśniane w drodze interpretacji, z uwzględnieniem możliwości przedstawienia zagadnienie prawnego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, a SA w Warszawie wydał już co najmniej dwa postanowienia, przedstawiając pytania prawne SN – wskazuje sędzia Arkadiusz Ziarko, wiceprezes i rzecznik SA w Warszawie. – Nie ma natomiast wątpliwości, że w składach jednoosobowych sprawy są jednak rozpoznawane znacznie sprawniej niż w trójkowych – dodaje prezes Ziarko.

Opinia dla „Rzeczpospolitej”

Aneta Łazarska, sędzia Wydziału Cywilnego Odwoławczego Sądu Okręgowego w Warszawie