Sąd pobierze zaliczkę, wystawi PIT i poinformuje fiskusa

Ławnik za czas wykonywania czynności w sądzie otrzymuje rekompensatę pieniężną. Do 21 kwietnia 2009 r. wynosiła ona 3 proc. kwoty bazowej stanowiącej podstawę wynagrodzenia asesora sądowego. Od 23 stycznia do 21 kwietnia 2009 r. było to 56,22 zł.

Od 22 kwietnia 2009 r. w związku z nowelizacją art. 172 § 4 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=BA986A812A1436834AC47222C9E9F5EE?id=162548]ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych[/link] wysokość rekompensaty dla ławników biorących udział w rozpoznawaniu spraw w sądach powszechnych, za jeden dzień pełnienia obowiązków, wynosi 1,9 proc. podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, którą jest przeciętne wynagrodzenie w II kwartale roku poprzedniego (w 2008 r. wyniosło ono 2951,36 zł). Od 22 kwietnia 2009 r. kwota rekompensaty to 56,08 zł.

Rekompensata przysługuje za czas wykonywania czynności w sądzie (te czynności to tylko i wyłącznie udział ławnika w rozprawie sądowej). Wskazanie innych czynności wykonywanych przez ławnika znajduje się w kodeksie postępowania cywilnego i kodeksie postępowania karnego, gdzie udział ławników jest możliwy poza uczestnictwem w rozprawach, także w posiedzeniach.

[srodtytul]Wątpliwości rozwieje ustawodawca [/srodtytul]

Pojęciem budzącym wiele wątpliwości jest sformułowanie „czas wykonywania czynności w sądzie”. Było ono przedmiotem wielokrotnych wyjaśnień ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości, a także analizy[b] Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (orzeczenie z 15 stycznia 2007 r., IV SA/Wa 2270/06)[/b], który uznał, że sformułowanie [b]„czas wykonywania czynności w sądzie” należy rozumieć również jako czas poświęcony na przygotowanie i napisanie uzasadnienia do zgłoszonego przez ławnika zdania odrębnego.[/b] Nadal jednak wątpliwości pozostały, albowiem rozstrzygnięcie w indywidualnej sprawie nie stanowi wykładni powszechnie obowiązującej.

Ministerstwo Sprawiedliwości w projekcie z 15 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych zaproponowało wyliczenie czynności, za wykonanie których przysługuje ławnikowi rekompensata. Chodzi tu o: udział w rozprawie lub posiedzeniu, uczestnictwo w naradzie składu orzekającego nad wyrokiem, sporządzenie uzasadnienia oraz uczestnictwo w posiedzeniu rady ławniczej (ostatnie dotyczy ławników wybranych do rady). Jednocześnie projektodawca precyzuje i ujednolica okoliczności stanowiące podstawę wypłaty rekompensaty. Określa, że rekompensata jest wypłacana za jeden dzień wykonywania czynności przez ławnika w sądzie. Wydaje się, że zaproponowane zmiany pozwolą na uniknięcie dalszej niejednolitej interpretacji wspomnianego przepisu.

[srodtytul]Pieniądze dla urzędu[/srodtytul]

Rekompensaty wypłacane ławnikom za czas wykonywania czynności w sądzie w grudniu 2004 r. uznane zostały za przychód podlegający opodatkowaniu. Przyjęto, że rekompensaty są przychodami z działalności wykonywanej osobiście, za które na mocy art. 13 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uważa się przychody otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich, bez względu na sposób powoływania tych osób, nie wyłączając odszkodowania za utracony zarobek i podlegają opodatkowaniu. Z uwagi na to [b]sąd został zobowiązany do poboru zaliczek na podatek dochodowy na zasadach ogólnych.[/b]

Sąd jako płatnik pobiera zaliczki na podatek dochodowy (od 1 stycznia 2009 r. – w wysokości 18 proc. należności), pomniejszone o miesięczne koszty uzyskania przychodów w wysokości określonej w art. 22 ust. 9 ustawy (w 2009 r. – 111,25 zł miesięcznie, nie więcej niż 1335,25 zł rocznie).

Obliczone zaliczki stosownie do art. 41 ust. 1a ustawy o PIT zmniejsza się o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne, o której mowa w art. 27b pobranej ze środków wypłacanych ławnikowi przez sąd. 29 września 2007 r. weszła w życie znowelizowana ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, która w art. 66 ust.1 pkt 15a wprowadza obowiązek ubezpieczenia ławników sądowych niepodlegających obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu. Należy zauważyć, że dotyczy to wyłącznie ławników, którzy nie podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu z jakiegokolwiek innego tytułu, a więc niewielu.

Kwoty pobranych zaliczek sąd przekazuje w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po tym, w którym pobrano zaliczki, na rachunek urzędu skarbowego właściwego według siedziby sądu.

[srodtytul]Zwrot kosztów dojazdu i diety[/srodtytul]

Ławnikom zamieszkałym poza miejscowością, w której znajduje się siedziba sądu, przysługuje zwrot kosztów przejazdu i ewentualnie noclegu oraz diety – według zasad ustalonych w tym zakresie dla sędziów. Ławnikom tzw. zamiejscowym przysługuje:

- zwrot kosztów przejazdu w wysokości: faktycznie poniesionego kosztu dojazdu z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której położona jest siedziba sądu, oraz ryczałt na dojazd do sądu w wysokości 4,60 zł.;

- dieta w wysokości 23 zł za dzień, w którym ławnik wykonuje czynności w sądzie, a od czasu wyjazdu z miejsca zamieszkania do powrotu upłynie ponad 12 godzin;

- pół diety – 11,50 zł a dzień, w którym ławnik wykonuje czynności w sądzie, a od czasu wyjazdu z miejsca zamieszkania do powrotu upłynie ponad osiem godzin.

[srodtytul]Trzeba złożyć informacje[/srodtytul]

Po zakończeniu roku podatkowego, do końca stycznia roku następnego, sąd jako płatnik jest zobowiązany przesłać do urzędu skarbowego właściwego według siedziby sądu roczną deklarację PIT-4R. Od 2008 r. deklaracje miesięczne PIT-4 zostały zastąpione jedną deklaracją zbiorczą – PIT-4R, w której płatnik jest zobowiązany wykazać dane z poszczególnych miesięcy. Moim zdaniem to wątpliwe uproszczenie, z uwagi na obowiązek wykazania w zbiorczej deklaracji miesięcznych kwot pobranych zaliczek, a także pozbawienie podatników oraz płatników prawa do korekty bieżących wpłat.

[b]Do końca lutego roku następującego po roku podatkowym sąd jest zobowiązany przekazać ławnikowi oraz przesłać do urzędu skarbowego właściwego dla miejsca zamieszkania podatnika (ławnika):[/b]

- informację o dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochodowy PIT-11 (w informacji tej płatnik wykazuje: przychód, koszty uzyskania przychodów, dochód, pobrane zaliczki, a także potrącone składki na ubezpieczenie zdrowotne – te ostatnie tylko w przypadku ławników, którzy podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu pełnienia funkcji ławnika);

- informację o wypłaconych podatnikowi kwotach z tytułu pełnienia obowiązków społecznych i obywatelskich – PIT-R. W informacji tej w kolumnie „b” – płatnik wykazuje ogólną kwotę wypłat dokonanych należności wypłaconych w danym miesiącu (w tej kolumnie sąd wykazuje kwoty rekompensat brutto plus ewentualnie – w przypadku ławników zamiejscowych – zwrot kosztów podróży i diety w kwocie netto); w kolumnie „d” – płatnik wykazuje kwoty diet oraz kwoty stanowiące zwrot kosztów (dotyczy tylko ławników zamieszkałych poza miejscem położenia siedziby sądu); w kolumnie „e” – płatnik wykazuje nadwyżkę między kwotą wypłaconych należności a sumą kwot wolnych od podatku dochodowego, która jest opodatkowana podatkiem dochodowym (kwoty rekompensat brutto – przeniesione do PIT-11 jako przychód).

[srodtytul]Czasem brak pewności[/srodtytul]

Nie ulega wątpliwości – i tu rację mają organy podatkowe, że źródłem przychodów z tytułu pełnienia obowiązków społecznych i obywatelskich jest działalność wykonywana osobiście. Jako rodzaj tej działalności czynności społeczne i obywatelskie zostały wyodrębnione w art. 13 pkt 5 ustawy o PIT.

U podstaw tego wyodrębnienia leży specyfika tych czynności i co za tym idzie – także przychodów uzyskiwanych z tytułu ich pełnienia.

Przede wszystkim należy podkreślić, że wskazane czynności wykonywane są na podstawie przepisów ustawy, a mandat do ich pełnienia uzyskuje się w wyniku powołania. [b]Pomiędzy płatnikiem wypłacającym należności z tytułu pełnienia obowiązków społecznych i obywatelskich a osobami pełniącymi te czynności nie nawiązuje się żaden stosunek prawny – płatnik wykonuje wyłącznie obowiązek wynikający z ustawy.[/b]

Wskazane cechy czynności społecznych i obywatelskich przesądzają o tym, że osoba je pełniąca (ławnik) nie może otrzymywać wynagrodzenia w rozumieniu prawa pracy ani w rozumieniu prawa cywilnego. Z istoty czynności społecznych i obywatelskich wynika, że są to czynności wykonywane niezarobkowo, dla dobra społeczeństwa, co nie oznacza, że ustawodawca nie może przyznać osobom pełniącym te czynności określonych świadczeń.

Należy zwrócić uwagę, że Ministerstwo Finansów zakłada, iż należności wypłacane osobom pełniącym obowiązki społeczne i obywatelskie nieobjęte zwolnieniem z podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 16 ustawy o PIT dzielą się na diety i zwrot kosztów zwolnione na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 17 i należności niezwolnione z podatku, takie jak m.in. rekompensata pieniężna. Moim zdaniem ministerstwo dokonało oceny prawnopodatkowej należności wypłacanych ławnikom bez prawidłowego określenia, jakie świadczenia ławnicy otrzymują. [b]Dla określenia rodzaju świadczenia wypłacanego ławnikom nie jest wystarczające stwierdzenie, że otrzymują oni rekompensatę pieniężną, bo jest to ogólna nazwa świadczeń wypłacanych osobom pełniącym obowiązki społeczne i obywatelskie.[/b]

Prawidłowa wykładnia art. 13 ust. 5 i art. 21 ust. 1 pkt 17 ustawy o PIT oraz art. 172 ustawy o ustroju sądów powszechnych wymaga dokonania wykładni językowej istotnych dla kwestii opodatkowania takich określeń, jak: czynności społeczne lub obywatelskie, rekompensata, dieta, które nie mają definicji ustawowych.

[srodtytul]Jak definiować niektóre pojęcia[/srodtytul]

Przez czynności społeczne lub obywatelskie należy rozumieć niezarobkowe wykonywanie obowiązków z zakresu władzy państwowej lub samorządowej określonych w przepisach prawa, za które osoba fizyczna wykonująca te czynności może otrzymać rekompensatę określoną w tych przepisach. Czynności te nie są skierowane na uzyskanie środków na zaspokojenie potrzeb materialnych, lecz na wykonanie celów przewidzianych w ustawie (por. [b]wyrok SA w Katowicach z 17 marca 1994 r., III AUr 724/93[/b]).

W języku polskim rekompensata oznacza wynagrodzenie strat, szkód lub krzywd. W stosunku do osób pełniących obowiązki społeczne należy odrzucić możliwość zastosowania rekompensaty jako wynagrodzenia krzywd. [b]Zatem osoby pełniące obowiązki społeczne lub obywatelskie mogą otrzymać tylko rekompensaty w znaczeniu wynagrodzenia szkód lub strat, a nie wynagrodzenia w rozumieniu przepisów prawa pracy lub prawa cywilnego.[/b]

Zauważyć należy, że rekompensaty, jakie mogą otrzymywać osoby pełniące obowiązki społeczne i obywatelskie, występują wyłącznie w formie pieniężnej.