Karpackie cerkwie - kulturowe dziedzictwo

W 2012 obchodzimy 40-lecie konwencji o ochronie dziedzictwa, która dała początek tej liście. Od 1972 wpisano na nią 936 obiektów z 153 krajów. Polska ma ich w tej chwili 13. Są to: Stare Miasto w Krakowie z Wawelem i Kazimierzem, Kopalnia Soli w Wieliczce, Obozy zagłady Auschwitz-Birkenau, Puszcza Białowieska, Stare Miasto w Warszawie, Stare Miasto w Zamościu, Zespół staromiejski w Toruniu, Zamek krzyżacki w Malborku, zespół architektoniczny i krajobrazowy w Kalwaria Zebrzydowskiej, Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, Drewniane kościoły południowej Małopolski, Park Mużakowski (park krajobrazowy na terenie Polski i Niemiec), Hala Stulecia (Ludowa) we Wrocławiu. Wniosek o nowy wpis cerkwi karpackich to rezultat współpracy Polski i Ukrainy.

Przygotowywały go - po stronie polskiej Narodowy Instytut Dziedzictwa, a po ukraińskiej: Państwowy Historyczno-Architektoniczny rezerwat w Żółkwi i Naukowo-Badawczy Instytut badania Zabytków w Kijowie. Wspierają go ministerstwa kultury obu krajów. Najstarsze drewniane cerkwie na terenie polskich i ukraińskich Karpat pochodzą z przełomu XV i XVI wieku. Są wyjątkowymi zabytkami, w większości doskonale zachowanymi, pięknie wkomponowanymi w krajobraz regionu. Budowano je głównie z drewna iglastego w technice zrębowej, na kamiennym podmurowaniu, i kryto gontem. Budzą podziw rozwiązaniami konstrukcyjnymi i urodą. Każda z nich to unikatowe dzieło.

Cerkiew św. Paraskiewy w Kwiatoniu (na terenie Polski) wyróżnia piękna strzelista sylwetka. Jest to jedna z najlepiej zachowanych łemkowskich świątyń (obecnie użytkowaną przez wspólnotę rzymsko-katolicką).

Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu (równieź polskie Karpaty) reprezentuje świątynię typu halickiego. Zbudowano ją około 1600 roku. Ma mocną zwartą bryłę zwieńczoną kopulastymi hełmami. To jedna z najstarszych drewnianych świątyń greckokatolickich w Polsce z rzadko spotykaną galerią wokół kaplicy. Jej wartość podnosi wspaniała polichromia z XVIII wieku wewnątrz, przedstawiająca scenę Sądu Ostatecznego.

Cerkiew św. Ducha z Rohatyna pochodzi z XV/XVI wieku. To z kolei najstarsza cerkiew drewniana na terenie Ukrainy. Ma spadziste dachy pokryte gontem i dzwonnicą zwieńczoną iglicą. Wewnątrz chlubi się pięknym renesansowym ikonostasem - renesansowym 1650 r.

Pełna lista 16 karpackich cerkwi, o wpis których się ubiegamy :

W Polsce:

1. Radruż, Cerkiew św. Paraskiewy, woj. podkarpackie, gmina Horyniec Zdrój (obecnie filia Muzeum Kresów w Lubaczowie)

2. Chotyniec, Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, woj. Podkarpackie, gmina Radymno (obecnie filialna cerkiew greckokatolicka)

3. Smolnik, Cerkiew św. Michała Archanioła ,województwo podkarpackie, gmina Lutowiska (obecnie kościół filialny rzymskokatolicki)

4. Powroźnik, Cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła, woj. Małopolskie, gmina Muszyna (obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Jakuba Młodszego Apostoła)

5. Owczary (do 1949 r. Rychwałd), Cerkiew Opieki Bogurodzicy, woj. Małopolskie, gmina Sękowa (obecnie kościół filialny rzymskokatolicki)

6. Kwiatoń, Cerkiew św. Paraskiewy, woj. Małopolskie, gmina Uście Gorlickie (obecnie kościół filialny rzymskokatolicki)

7. Brunary Wyżne, Cerkiew św. Michała Archanioła, województwo małopolskie, gmina Uście Gorlickie (obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki pw. NMP Wniebowziętej)

8. Turzańsk, Cerkiew św. Michała Archanioła, woj. Podkarpackie, gmina Komańcza, (obecnie filialna cerkiew prawosławna)

Na Ukrainie:

9. Potylicz, Cerkiew Zesłania Ducha Świętego, obwód lwowski, rejon zółkiewski (obecnie parafia greckokatolicka)

10. Rohatyn, Cerkiew św. Ducha, obwód iwanofrankowski, rejon rohatyński (obecnie oddział Iwanofrankowskiego Muzeum Sztuki)

11. Drohobycz, Cerkiew św. Jerzego,obwód lwowski, Drohobycz (obecnie część Regionalnego Muzeum Tradycji Ludowych w Drohobyczu)

12. Żółkiew, Cerkiew św. Trójcy, obwód lwowski, rejon żółkiewski (obecnie parafia greckokatolicka)

13. Werbiąż Niżny, Cerkiew Narodzenia Theotokos, obwód iwanofrankowski, rejon kołomyjski (obecnie parafia prawosławna Patriarchatu Kijowskiego)

14. Jasina, Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego, obwód zakarpacki, rejon rachowski (obecnie wspólnie użytkowana przez parafię Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego i Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego)

15. Użok, Cerkiew św. Michała Archanioła, obwód zakarpacki, rejon wielkoberezneński (obecnie parafia prawosławna Patriarchatu Moskiewskiego)