"Maria Matka Miłosierdzia". Emanacja duchowości

Dziś w krakowskim Muzeum Narodowym rozpoczyna się wielkie zgromadzenie... Marii Matek Miłosierdzia.

Orędowniczek i opiekunek ludzkości jest prawie setka. Wyrzeźbionych, namalowanych, wyobrażonych w technikach graficznych. Pochodzą ze wszystkich stron Europy. Najstarsza powstała w 1100 roku, najmłodsza ma „zaledwie" 300 lat. Większość po raz pierwszy opuszcza swoje stałe miejsca – kościoły, klasztory, muzea. Każda jest zasłużona dla sztuki, ale przede wszystkim – dla tych, którzy w jej interwencji pokładali nadzieje. To bodaj najbardziej poruszający aspekt prezentacji: unaocznienie emocji towarzyszących kultowi maryjnemu.

Od słynnych nazwisk, których dzieła trafiły do Krakowa, kręci się w głowie: Giotto, Michał Anioł, Memling, Mantegna, Dürer, Donatello, Ghiberti, Zurbarán, Rubens, Crivelli.

Jednak ważniejsza jest wymowa całej wystawy. Widać, jak dalece obiekty kultu stanowiły integralną część kultury, nie tylko odświętnej i elitarnej, ale również powszechnej, codziennej. I jeszcze coś mnie fascynuje – emanacja duchowości. Rzecz nie w tym, że to obiekty sakralne. Duchowość wyraża się w poważnym podejściu do sztuki, w szacunku dla odbiorcy.

Podział ról i przestrzeni

Wizerunki Matki Boskiej zebrane w muzeum – kuratorami są profesorowie Piotr Krasny i Giovanni Morello – to tylko część fascynującej podróży przez wieki. Kontynuacją – spacer po centrum miasta i obejrzenie in situ dzieł o podobnej tematyce, w czym pomocna będzie specjalnie przygotowana mapa.

Zgromadzone w Krakowie Matki Boże pełnią rozliczne i zróżnicowane zadania – od karmienia własnego Syna do ratowania syna pewnej kobiety, która posłała latorośl do diabła. Owa rozpiętość ról, które powierzano Marii Miłosierdzia, zadecydowała o aranżacji oraz układzie eksponatów. Sale wystawowe przeobrażono w swoistą świątynię z nawami i prezbiterium.

Orientację w tematyce ułatwia kolorystyka poszczególnych przestrzeni. Działów jest sześć – tyle, ile podstawowych typów ikonograficznych związanych z kultem Orędowniczki. A więc mamy Strażniczkę skarbca Bożego miłosierdzia, która styka się z wyobrażeniami Matki Boskiej Czułej. Jest Ornatka (czyli modląca się) i Maria w płaszczu opiekuńczym. Przeciwległą „nawę" przeznaczono dla Madonny karmiącej Dzieciątko, zaś absydę zajmuje dramatyczna Pieta.

W sumie – pełna gama emocji. I rozpiętość sposobów, w jakie artyści podchodzili do postaci Marii Misericordiae. O efektach decydowała też skala prac. Te najmniejsze, niemal miniatury służyły kultowi indywidualnemu lub mszom polowym; pokaźniejsze zajmowały poczesne miejsca na ołtarzach. Jednak dzieło największe, o imponujących wymiarach 5 metrów na 3,5 wierni oglądali jeden dzień w roku – na uroczystość Wniebowzięcia Marii. W pozostałe dni arras – chodzi bowiem o XVII-wieczny gobelin wykonany na podstawie obrazu Petera Paula Rubensa – przechowywano w zakrystyjnej szafie. Dzięki temu zachował się w doskonałym stanie.

Słodkie i tragiczne

Gdyby ktoś spytał, która najpiękniejsza, nie umiałabym odpowiedzieć. Można za królową wystawy uznać Matkę Boską z Dzieciątkiem, narysowaną przez Andreę Mantegnę, renesansowego geniusza perspektywy, harmonii i... łudzenia oka. Pełna czaru niewiasta tuli z rozczulającą delikatnością maleństwo – scena głęboko ludzka, bez cienia koturnowości. Praca powstała prawdopodobnie dla mantuańskiego władcy Francesca Gonzagi.

Cudowne są też terakotowe rzeźby Luki della Robia i jego bratanka Andrei. Ich Madonny charakteryzuje wdzięk i doskonała obserwacja modeli. Zachwyca zwłaszcza pełne liryzmu dzieło Luki (starszy z rodziny): nagie Dzieciątko tuli się całym ciałem do Matki, która spogląda smutno przed siebie, przeczuwając los Syna.

Nie tryska radością Matka Boska karmiąca Jezusa, namalowana (na użytek prywatny) przez XV-wiecznego mistrza niderlandzkiego Hansa Memlinga. Umiał wydobyć sprzeczne uczucia rysujące się na obliczu młodej Marii.