Kanclerz Friedrich Merz oddaje zabytki zrabowane przez Niemców w Polsce. Co wróci?

Marta Cienkowska, minister kultury, uważa, że decyzja niemieckiego rządu o zwrocie części zrabowanych zabytków jest przełomem i nowym otwarciem w relacjach Polski z Niemcami związanych z restytucją dóbr kultury. Jej zdaniem to daje nadzieję na utrwalenie dobrych praktyk w relacjach dwustronnych.

– W czasie konsultacji międzyrządowych z udziałem rządu niemieckiego odzyskaliśmy elementy naszego dziedzictwa, o które walczyliśmy od kilkudziesięciu lat. Moim zdaniem to jest historyczny przełom, najważniejszy od co najmniej 1989 r., ponieważ odbył się przy zaangażowaniu władz na poziomie federalnym. Dzięki temu do Polski wróci głowa świętego Jakuba Starszego z zamku w Malborku. Ten obiekt został wywieziony nielegalnie w 1957 r., a następnie sprzedany do niemieckiego muzeum. Wiemy, że należy do państwa polskiego – mówi „Rzeczpospolitej” szefowa Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Czytaj więcej

Polityka

Marta Cienkowska, minister kultury: Mamy przełom w relacjach z Niemcami

Naprawiliśmy relacje z sąsiadami, co pozwoliło wreszcie nie tylko wrócić do dialogu, ale przejść...

Głowa św. Jakuba Starszego datowana jest na ok. 1340 r. To fragment gotyckiej rzeźby z południowej ściany kościoła Najświętszej Marii Panny w Malborku, w galerii figur ustawionych na konsolach, które zostały rozbite podczas ostrzału zamku przez Armię Czerwoną w lutym 1945 r. Głowa św. Jakuba Starszego została skradziona przez studenta, następnie sprzedana do zbiorów muzeum w Norymberdze.

Niemcy zwracają dokumenty polsko-krzyżackie

– Do Polski wrócą też 73 dokumenty polsko-krzyżackie o ogromnej wartości historycznej. Te dokumenty z pergaminu pochodzą z XIII–XV w., dotyczą wzajemnych relacji. W 1940 r. zostały skradzione z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie i przewiezione do pruskiego archiwum w Królewcu. Po zakończeniu wojny zostały zaś odnalezione w Dolnej Saksonii i trafiły do Berlina. Rozmowy o ich zwrocie były prowadzone od 1948 roku. Oficjalny wniosek restytucyjny został złożony jesienią 2023 r. Na początku grudnia zaprezentujemy te obiekty w Polsce – dodaje Marta Cienkowska.

Zwracane Polsce przez Niemcy dokumenty z pergaminu pochodzą z XIII–XV w.

Foto: MKiDN

Dokumenty trafiły do Archiwum Koronnego na Wawelu po utworzeniu pruskiego księstwa świeckiego przez wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna, który oddał hołd lenny królowi Zygmuntowi I Staremu. Jesienią 1939 r. znajdowały się w Archiwum Głównym Akt Dawnych, stamtąd zostały przeniesione na przełomie 1940 r. i 1941 r. do Pruskiego Archiwum Państwowego w Królewcu (jeden z dokumentów wtedy zaginął). Potem zostały ewakuowane na zachód. Po odnalezieniu w Goslar w Dolnej Saksonii trafiły do Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego. Polska od zakończenia wojny podejmowała kroki o ich zwrot, a w listopadzie 2022 r. został złożony wniosek restytucyjny. Wniosek ponowił ambasador Rzeczypospolitej w Berlinie w październiku 2023 r. Teraz został rozpatrzony pozytywnie na szczeblu rządowym.     

– To jest sukces dyplomatyczny, negocjacyjny, efekt naszej ofensywy w zakresie restytucji i rozmów prowadzonych z ministrem kultury Niemiec – tłumaczy „Rzeczpospolitej” szefowa resortu.

Polska domaga się od Niemiec zwrotu rękopisu hymnu „Gaude Mater Polonia”

Przy okazji konsultacji międzyrządowych minister Marta Cienkowska złoży też dziewięć wniosków obejmujących 35 innych zabytków. W grupie tej znalazł się m.in. fragment rękopisu z zapisem hymnu „Gaude Mater Polonia”, która pochodzi z Biblioteki Seminarium Płockiego, manuskrypty i listy z Biblioteki Ordynacji Zamojskiej i trzy rękopiśmienne dzienniki Stefana Żeromskiego.  

– W kwietniu tego roku udało nam się wejść do Państwowej Biblioteki w Berlinie, aby zacząć sprawdzać i badać zbiory, które tam są. Znamy proweniencję konkretnych obiektów. Jesteśmy na etapie ustalenia drogi, jaką przebyły do biblioteki w Berlinie. Dzięki temu wiemy, że są tam dokumenty, które powinny należeć do państwa polskiego. I możemy złożyć wnioski restytucyjne – powiedziała w wywiadzie dla „Rzeczpospolitej” Marta Cienkowska.  

Do Polski wrócą 73 dokumenty polsko-krzyżackie o ogromnej wartości historycznej

Foto: MKiDN

Jak ujawniliśmy w „Rzeczpospolitej” pierwsze informacje na ten temat zawartości pojemnika o sygnaturze Dep. 39 z napisem „Polon.Russ.” trafiły do resortu kultury już w 2017 r. Od tego czasu prowadzone były badania, dotyczące pochodzenia złożonych w nim dokumentów i książek.

Czy do Krakowa wróci pierścień króla Zygmunta I Starego?

Z naszych ustaleń wynika, że na finiszu jest też sprawa możliwego zwrotu przez Niemcy złotego pierścienia z diamentem króla Zygmunta I Starego, który stanowił element tzw. królewskiej szkatuły Izabeli Czartoryskiej.

W zbiorach niemieckiego Schmuckmuseum w Pforzheim (miasto w Badenii-Wirtembergii) odnalazła go prof. Ewa Letkiewicz, historyczka sztuki z UMCS w Lublinie. Artykuł naukowy opublikowała już w 2007 r. w Biuletynie Historii Sztuki. Odtworzyła losy biżuterii, ustaliła też, że jej zdaniem do zbiorów tej placówki pierścień trafił w 1963 r. wraz z 179 innymi zabytkowymi pierścieniami należącymi wcześniej do kolekcjonera Heinza Battke. Prof. Letkiewicz odkryła, że na początku XXI w. pierścień ten był przez jakiś czas eksponowany przez niemieckie muzeum w Częstochowie, które jest miastem partnerskim Pforzheim.

Czytaj więcej

Dyplomacja

Brak asertywności wobec Niemiec będzie zwycięstwem prawicy

Z reparacji zrezygnowali po 1989 r. politycy, ale nie Polacy. A Polska nie jest dziś ubogą krewną...

W marcu 2023 r. Ministerstwo Kultury przekazało wniosek restytucyjny w sprawie jego zwrotu, zaś w październiku 2024 r., za pośrednictwem ambasady RP w Berlinie, wniosek ten również trafił do niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych.