Marek Balicki: Koronawirus? Władza robi, co trzeba

Plus Minus: Ptasia grypa, świńska grypa, choroba szalonych krów, teraz koronawirus – ciągle nękają nas jakieś epidemie.

Nie wszystkie z tych chorób były epidemiami ludzkimi. Choroba szalonych krów spowodowała w latach 90. epidemię u bydła. W jej trakcie, jak pamiętamy, wybijano całe stada tych zwierząt. Niebezpieczeństwo wiązało się z możliwością przenoszenia jej na człowieka w postaci wariantu choroby Creutzfeldta-Jakoba. Skala tych zachorowań była jednak nieduża. Natomiast jeżeli chodzi o grypę czy koronawirusa, to mamy do czynienia z rzeczywistym problemem. I pandemia świńskiej grypy z 2009 roku, i grypy sezonowe, obecna pandemia koronawirusa stanowią realne wyzwanie dla opieki zdrowotnej.

Nie wymienił pan ptasiej grypy, która nas straszyła w 2005 roku, gdy był pan ministrem zdrowia.

Nie ma o czym wspominać. Ptasia grypa występująca u ptaków wywołała wówczas spory niepokój. Były obawy, że ten bardzo zjadliwy wirus przeniesie się na ludzi i wywoła pandemię. Mógł to więc być dramatyczny problem dla całego świata. Na szczęście tak się nie stało. Wielką pandemią była hiszpanka, która w latach 1918–1919 kosztowała życie kilkadziesiąt milionów ludzi ze względu na jej dużą zaraźliwość i śmiertelność sięgającą ok. 2 proc. zakażonych. Epidemiolodzy ciągle obawiają się, że powtórka z takiej pandemii jest tylko kwestią czasu. Dzisiaj widać jednak, że państwa radzą sobie dużo lepiej niż wówczas, zwłaszcza te wysoko rozwinięte.

W 2005 roku, kiedy pojawiło się zagrożenie ptasią grypą, jakie działania podjęliście?

Przygotowaliśmy plan działania na wypadek pandemii. Przewidzieliśmy m.in. rezerwę w budżecie na 2006 rok, gdyby pandemia rzeczywiście wystąpiła. Poza tym ustaliliśmy, że szczepionka pandemiczna powinna być dostarczona grupom ryzyka.

Czyli komu?

Służbom, które zajmują się chorymi, albo tym, którzy mają częsty zawodowy kontakt z ludźmi i dlatego są narażeni, czyli pracownikom ochrony zdrowia, ale też służbom granicznym, policji itd. Do grupy ryzyka zaliczyliśmy także osoby obarczone określonymi chorobami. W sumie wtedy był to niecały milion obywateli. W planie była mowa o tym – i to była oficjalna polityka rządu, której później nie zmieniono – że należy dla grup ryzyka takie szczepionki zakupić. Do pandemii nie doszło, więc szczepionki pandemicznej nie wyprodukowano.

Później była świńska grypa. Wszystkie państwa kupowały nerwowo szczepionki, a my nie.

Świńska grypa to była pandemia ogłoszona przez WHO w czerwcu 2009 roku, po kilku miesiącach od pojawienia się pierwszych przypadków zakażeń. Koniec pandemii został ogłoszony latem 2010 roku. Polska rzeczywiście nie zakupiła szczepionek przygotowanych na tego wirusa i rzeczywiście była wyjątkiem wśród krajów europejskich. Nie zakupiliśmy szczepionek nie tylko dla obywateli, ale nawet dla grup ryzyka, mimo znanego od 2005 roku planu działania na wypadek pandemii. I to był błąd rządu.

Dlaczego tych szczepionek nie zakupiono?

Nigdy publicznie tego nie wyjaśniono. Prawdopodobnie ktoś się zagapił i podjął starania o szczepionkę w momencie, gdy cała potencjalna produkcja została zarezerwowana przez inne kraje. Rząd usiłował się później ratować m.in. w taki sposób, że wystosował prośbę do Szwecji, by odsprzedała nam nadwyżkę zamówionych przez siebie szczepionek, a oni akurat zarezerwowali więcej dawek, niż Szwecja ma obywateli. Otrzymałem kopię faksu w tej sprawie. No, ale wtedy panika był tak duża, że nie było mowy o odsprzedawaniu szczepionki.

Nasi rządzący przekonywali wówczas, że celowo szczepionki nie zostały zakupione – bo nieprzebadane, bo drogie itd. Mam zresztą wrażenie, że ówczesna minister zdrowia Ewa Kopacz została niemal bohaterką, bo gdy WHO odwołała pandemię, to europejskie kraje zostały z tymi szczepionkami jak „Himilsbach z angielskim".

Pamiętam, jak ówczesna minister zdrowia opowiadała w telewizji, że nasze babcie już mówiły, iż na przeziębienie najlepsza jest herbatka z sokiem malinowym. Zaręczam, że na grypę to nie pomoże. Rząd ratował twarz, opowiadając, że celowo nie zakupił szczepionek. Ale chyba tak nie było, a rozsiewając różne teorie, przyczynił się do zupełnie innych problemów.

Jakich?

Swoją retoryką zaczął wzmacniać szkodliwe antyszczepionkowe teorie spiskowe. W tamtym czasie modne były różne teorie – a to, że Amerykanie po kryzysie gospodarczym chcieli się odbudować gospodarczo i wywołali epidemię, a to że koncerny farmaceutyczne się zmówiły, żeby zbić na szczepionkach przeciwko grypie wielkie pieniądze. I do tej drugiej teorii nawiązywał rząd, opowiadając, że pazerne koncerny chcą nam wcisnąć niepotrzebną szczepionkę. Tak jakby choroby nie było. A epidemia była faktem. Zagrożenie świńską grypą było dużo większe niż zwykłą grypą, bo np. dotyczyło też ludzi młodych. W Szpitalu Wolskim w Warszawie, w którym pracowałem, mieliśmy zapchany oddział intensywnej terapii. Późniejsze dane pokazały, że obok zgonów z powodu grypy, niespełna 200, nastąpił znaczny wzrost zgonów szpitalnych z powodu niewydolności oddechowej. To dlatego musieliśmy się ratować doraźnie, sprowadzając z zagranicy sztuczne płuca, które na pewien czas potrafią zastąpić niewydolne ludzkie. A było to konieczne, bo u około 1 proc. zarażonych przebieg świńskiej grypy był dramatycznie ciężki.

Czyli epidemia świńskiej grypy zebrała u nas swoje żniwo?

Oczywiście. Każda grypa jest groźną chorobą, sezonowa również. Szkodliwe było przykładanie przez rząd ręki do tezy, że szczepionka jest nieprzebadana, że może zaszkodzić, co nie było prawdą – była tak samo bezpieczna jak szczepionka na grypę sezonową. A wiemy, że tylko szczepionka może nas skutecznie chronić przed grypą. Ale antyszczepionkowcy nabrali wiatru w żagle. Myślę, że to jedna z przyczyn, że ruch antyszczepionkowy jest u nas mocny, a ludzie niepotrzebnie umierają na grypę. W ostatnich latach liczba zachorowań rośnie. Zgonów i zachorowań byłoby mniej, gdyby ludzie się szczepili. Z tą świńską grypą rząd miał duże szczęście, bo wirus dość szybko ustąpił. Ale gdyby nie ustąpił, to brak szczepionek dla grup ryzyka okazałby się błędem dramatycznym w skutkach. W czasie tamtej pandemii byłem posłem i alarmowałem, że rząd powinien zakupić szczepionkę dla grup ryzyka, to samo mówił Bolesław Piecha z PiS.

Mam wrażenie, że zostaliście uznani za awanturników, którzy chcą rozrzucać publiczne pieniądze.

No właśnie, a przecież nie domagaliśmy się zakupienia szczepionek dla wszystkich. Dlatego gdy patrzę na to, co teraz robi rząd, to mam wrażenie, że wyciągnął wnioski z poprzedniego przypadku i podjął wręcz modelowe działania.

Tak pan uważa? A opozycja twierdzi, że rząd na początku nic nie robił, a nawet ukrywał przypadki zakażenia koronawirusem.

To jest znowu odwoływanie się do spiskowych teorii. Na szczęście łatwych do obalenia. Ukrywanie przypadków koronawirusa musiałoby oznaczać, że rząd ma jakieś tajne laboratoria, gdzie bada próbki i ukrywa wyniki przed opinią publiczną. Tymczasem wiemy, że rząd tajnych laboratoriów nie ma, a w dzisiejszych czasach, w dobie internetu, niczego ukryć się nie da. To jest absurd. Martwi mnie to, bo uciekanie się do teorii spiskowych charakteryzuje zwykle partie skrajne. Tymczasem w Polsce robi to główna partia opozycyjna.

Polacy uwierzą w teorie spiskowe?

Tego nie wiem. Wiadomo, że w sytuacji niejasnego zagrożenia Polacy są dość odporni na panikę, ale zawsze pewien niepokój się pojawia – maseczki z aptek zniknęły. Wiemy też, że w sytuacji realnego zagrożenia bardziej ufamy władzy niż opozycji. Wierzymy, że rządzący wiedzą więcej i podejmują racjonalne decyzje. Dlatego w 2009 roku Platformie się upiekło, i z tego samego powodu jej dzisiejsze ataki są nieracjonalne, bo na tym kapitału politycznego zbić się nie da. Zwłaszcza że władza robi to, co trzeba.

To znaczy co? Rozdaje termometry w samolotach?

Wie pani, ile kosztowałyby szczepionki, których rząd w 2009 roku nie kupił? Ok. 30–40 mln zł. A dzisiaj rząd już przeznaczył 100 mln zł na walkę z koronawirusem, nim jeszcze się u nas pojawił. Gdy przypadki zachorowań pojawiły się we Włoszech, szybko rozpoczął kampanię informacyjną dotyczącą postępowania dla osób powracających z tego kraju, a także jak chronić się przed zakażeniem. Moim zdaniem dawno w Polsce nie było tak szerokiej kampanii informacyjnej, wyprzedzającej problem, a nie reaktywnej, jak to zwykle bywało. Za dotychczasowe działania postawiłbym rządowi piątkę. Nie wykluczam oczywiście, że te wszystkie nadzwyczajne starania wynikają również z faktu, że mamy kampanię wyborczą. Opozycja z kolei nie ma skrupułów, żeby wykorzystywać ten temat w kampanii. Jeżeli jednak wicemarszałek Sejmu z głównej partii opozycyjnej, kandydatka na prezydenta, opowiada o ukrywaniu prawdy o koronawirusie przez rząd, to przyznam, że mnie to zdumiewa. W przeszłości takich sytuacji nie było.

Chce pan powiedzieć, że weszliśmy na nowy poziom upolitycznienia problemów służby zdrowia?

Bez wątpienia tak. I nie mówię tu tylko o koronawirusie, ale także o tych 2 mld zł, które opozycja chciała przekazać na onkologię. To jest koniec poważnej debaty. Drugą przyczyną zgonów w Polsce są choroby nowotworowe...

To może opozycja ma rację, mówiąc, że te 2 mld zł, co to miały pójść na media publiczne, powinny być wydane na leczenie onkologiczne?

Miliardów na zdrowie potrzeba więcej, ale nie metodą „miliard w środę, miliard w sobotę", że nawiążę do reklam totka z lat 90. Trzeba to robić mądrze i z planem. I nie tylko na leczenie, ale także na profilaktykę, wczesne wykrywanie, aby częściej niż dziś nie dopuszczać do zaawansowanych stadiów choroby. Poza tym PO naprawdę nie powinna tym grać, bo zawsze może spotkać się z pytaniem: dlaczego sami nie daliście chociaż 0,5 mld zł więcej na onkologię? W ten sposób o poważnych problemach rozmawiać nie można.

A jak należy rozmawiać?

W Narodowej Radzie Rozwoju przy Prezydencie RP, w której zasiadam, powstał prezydencki projekt ustawy, która po uchwaleniu przez Sejm dała podstawę prawną do opracowywania przez ministerstwo narodowej strategii onkologicznej. Jest kompleksowy program walki z rakiem, bardzo sensowny i oparty na doświadczeniach międzynarodowych. To narzędzie przyniesie efekty, ale nie następnego dnia. Dzisiaj, jeżeli chodzi o choroby nowotworowe, mamy efekty działań i zaniechań sprzed pięciu czy ośmiu lat. Budowa systemu trwa. Za moich czasów w resorcie zdrowia, czyli w 2005 roku, uchwaliliśmy pierwszą strategię onkologiczną. Dzięki niej mamy dziś w Polsce radioterapię z prawdziwego zdarzenia. Ale efekty są rozłożone w czasie. Teraz zajmuję się psychiatrią i na tym przykładzie mogę powiedzieć, że przygotowanie sensownej koncepcji dla psychiatrii dzieci i młodzieży zajęło niemal trzy lata – od 2017 roku do jesieni ubiegłego roku. Gdyby to zostało zrobione wcześniej, przed 2015 rokiem, to dzisiaj bylibyśmy w zupełnie innym miejscu.