Prezydentura niewykorzystanej szansy

Co do jednej sprawy, po dwóch latach rządów prezydenta Lecha Kaczyńskiego, zgadzają się niemal wszyscy, nawet jego zatwardziali przeciwnicy. Na czele państwa stoi człowiek przyzwoity, patriota, o wielkiej osobistej uczciwości. To wcale nie jest tak mało, jak na warunki polskiej polityki po ’89 roku. W końcu żaden z jego poprzedników z taką zgodną konstatacją się nie zetknął. Warto o tym pamiętać, utyskując na nieumiejętności medialne prezydenta, jego humory czy emocjonalność. Gdy wspomnimy czas prezydentury Lecha Wałęsy z wachowszczyzną i falandyzacją prawa, z groźnymi z punktu widzenia strategicznych interesów państwa pomysłami typu NATO-bis albo następującym po jego rządach dziesięcioleciu Aleksandra Kwaśniewskiego przecinanym „występami” na grobach Polaków w Charkowie, mijaniu się z prawdą czy budowanym z wdziękiem kapitalizmie politycznym, w którym przyjaciele szefa państwa mieli szanse na gigantyczne interesy, jak te z budową fabryki osocza, to teraz możemy odetchnąć z ulgą. Mamy do czynienia z diametralnie innym stylem prezydentury, którego ważnym elementem jest wprowadzenie zasady przyzwoitości w piastowaniu urzędu.

Widać to nie tylko w tym, że Lechowi Kaczyńskiemu do głowy nie przychodzą działania, jakie były udziałem jego poprzedników, ale też w tym, że robi to, co dla jego poprzedników bywało niewygodne. To dopiero w ciągu ostatnich dwu lat ludzie „Solidarności” – na taką skalę – mogli zostać docenieni za walkę z komunizmem. Ani Kwaśniewski, ani Wałęsa nie odznaczyli tylu działaczy różnych środowisk opozycyjnych, co obecny prezydent. A trzeba pamiętać, że niejednokrotnie odznaczeni zostali ludzie ze środowisk politycznie bardzo odległych od Lecha Kaczyńskiego. Ordery przyszły do nich dopiero teraz, mimo upływu kilkunastu lat od odzyskania niepodległości.

Jeszcze dłużej na docenienie musieli czekać Żołnierze Wyklęci i ich rodziny. Lech Kaczyński konsekwentnie, przy okazji każdego święta narodowego, działa na rzecz przywrócenia hierarchii wartości w życiu narodowym. Po latach 90., gdy bohaterstwo i zdrada były przedstawiane jako wartości względne, to działanie orzeźwiające. Choć w tej polityce prezydent nie ustrzegł się grubego błędu. Próba zorganizowania w czasie kampanii wyborczej uroczystości ku czczi ofiar pomordowanych w Katyniu i innych miejscach kaźni zakończyła się skandalem i nie przyniosła pomysłodawcom chluby. Ale same uroczystości z całodniowym odczytywaniem nazwisk poległych, które odbyły się w listopadzie, były istotnym elementem przywracania pamięci narodu.

Przywracaniem porządku wartości w życiu publicznym podyktowane było też zaangażowanie prezydenta w tzw. sprawę arcybiskupa Wielgusa. Lech Kaczyński musiał wiedzieć, że narazi się wielu hierarchom Kościoła, ale – zdaje się – zrobił, co mógł, by podejrzewany o współpracę z komunistycznymi służbami specjalnymi kapłan nie został prymasem Polski.

To między innymi za tę aktywność można dziś napisać to, o czym kilka miesięcy temu po raz pierwszy napisał Piotr Zaremba, publicysta „Dziennika”: to najlepszy prezydent, jakiego mieliśmy od 1989 roku. Ale zarazem, też powtórzę za innymi, to prezydent, który jeszcze nie wykorzystał swojej szansy. Być może paradoksalnie dopiero czas rządów Platformy Obywatelskiej sprawi, że stanie się to możliwe.

Dotąd Lech Kaczyński do budowania silnej, wyrazistej prezydentury nie miał wygodnej pozycji politycznej. Jako brat swojego brata, lidera zwycięskiej partii tworzącej rząd, nie umiał zaznaczyć swej odrębności, nie próbował budować samodzielnego ośrodka politycznego. Urząd prezydencki był niejako uzupełnieniem działań gabinetu Jarosława Kaczyńskiego. Czasem polegało to na tym, że – jak się często pisze – Lech Kaczyński był „cieniem swego brata”. Do rangi symbolu, chętnie nagłaśnianego przez media, urosły telefony do brata ze szczytu europejskiego w Brukseli. Negocjowała delegacja pod kierownictwem Lecha Kaczyńskiego, ale faktyczne decyzje zapadły po rozmowach polityków europejskich z szefem rządu, Jarosławem. Czasem bywało odwrotnie.

Wizerunkowi prezydenta nie pomagało także to, jak bardzo usiłował wpływać – i częstokroć wpływał – na decyzje personalne w administracji rządowej. Nie pomagało nie tylko dlatego, że nie należało to do jego kompetencji, ale też dlatego, że niektóre z jego nacisków na obsadę stanowisk były fatalne w skutkach. Janusz Karczmarek, który zastąpił Ludwika Dorna na stanowisku szefa MSWiA jest najbardziej wymownym przykładem. Ale warto zauważyć, że przynajmniej w jednym upór Lecha Kaczyńskiego był zasadny. Zastąpienie premiera Kazimierza Marcinkiewicza premierem Jarosławem Kaczyńskim (o co niemal od początku zabiegał prezydent) było zmianą na lepsze. Przede wszystkim porządkowało scenę polityczną – rząd zyskał faktyczne przywództwo.

Ta wielokrotnie już opisywana tożsamość prezydenta z rządem Jarosława Kaczyńskiego sprawia, że trudno właściwie oceniać działania dwóch lat prezydentury Lecha Kaczyńskiego oddzielnie. Wiele z działań, jakie dokonywały się w polityce rządu i urzędu prezydenckiego, było i jest ich wspólną pracą. Najwyraźniej widać to w polityce zagranicznej.

Bracia Kaczyńscy zdefiniowali trzy cele polskiej dyplomacji – wzmocnienie sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi jako fundamentu bezpieczeństwa międzynarodowego Polski, zapewnienie krajowi bezpieczeństwa energetycznego i uregulowanie stosunków z Niemcami, w których kluczową sprawą miało być zamknięcie kwestii roszczeń niemieckich. Nadchodzące miesiące pokażą, czy umiejętności polityczne Lecha Kaczyńskiego są wystarczające, by te cele utrzymać. A nie sprzyjają mu ani niejasne zapisy konstytucyjne co do roli prezydenta w polityce zagranicznej, ani konfrontacyjnie nastawiony do niego (ze wzajemnością zresztą) nowy rząd. Donald Tusk robi wiele, by zepchnąć prezydenta wyłącznie do roli reprezentacyjnej, a Lech Kaczyński, nie mając poparcia mediów, które w większości kibicują ekipie Tuska, ani elit, zrażonych do PiS i przesiąkniętych antykaczyzmem, wydaje się dość bezradny. Tyle że sojusznikiem mogą stać się same idee. Jak podnoszona przez prezydenta już dawno w rozmowach z Niemcami kwestia podpisania przez kanclerz Merkel pisemnego zobowiązania, że rząd w Berlinie bierze na siebie odpowiedzialność za wszelkie roszczenia względem Polski. Gdy zabiegał o to rząd Kaczyńskiego, słychać było zewsząd, że „demonizuje kwestię roszczeń” albo „żąda rzeczy niemożliwych”.

Teraz to samo ogłosił Władysław Bartoszewski. – Pani kanclerz Merkel powiedziała wprawdzie, że podtrzymuje wszystkie zobowiązania swoich poprzedników, ale Niemcom potrzebny jest znak – powiedział w TVN 24. Chodzi o dokument potwierdzający, że nie ma podstawy do roszczeń wobec Polski. Jeśli dyplomacji Tuska uda się doprowadzić do podpisania takiego dokumentu, będzie to faktycznie sukces również Lecha Kaczyńskiego. Najwyraźniej przy całej niechęci Platformy Obywatelskiej do prezydenta i rządów PiS pewne cele z kursu politycznego Kaczyńskich rząd musi, jako potrzebne i korzystne, przyjąć.

Można się zgodzić z premierem Tuskiem, że dopiero kolejny rok lub półtora pozwoli ocenić prezydenturę Lecha Kaczyńskiego. Będą one decydujące nie tylko dla ewentualnej reelekcji Lecha Kaczyńskiego, ale także dla sposobu, w jaki zapisze się on w historii. Będą one decydujące również dla tego, w jakim stylu obaj politycy zetrą się w boju o fotel prezydencki w następnej kadencji. Czy będą mieli za sobą wyniszczającą wojnę czy inteligentną kohabitację, gdzie osobiste ambicje nie będą przysłaniały interesów kraju i dbałości o jego prestiż. Już jednak widać, że nie będą to dla Lecha Kaczyńskiego miesiące łatwe.