Natomiast znany w Berlinie „Ostel” czy wspomniana knajpa pokazują enerdowską codzienność jednostronnie. A przecież był to system bezprawia z setkami tysięcy aresztowanych.

Czy nie jest to rezultat zbyt małej wiedzy o przeszłości?

Tak właśnie jest. Wiedza o państwie zanika i dlatego możliwe jest wykorzystywanie NRD w projektach komercyjnych. Zresztą dotyczy to także Stalina. W Rosji został niedawno uznany za najwybitniejszego polityka.

Są i w Niemczech knajpy, gdzie wiszą jego portrety. W podobny sposób traktowany jest w niektórych środowiskach Mao Zedong.

W Polsce nie powstała żadna restauracja tego rodzaju, chociaż są w sklepach szynka czy kiełbasy „jak za Gierka”. Swoich obrońców ma też gen. Jaruzelski.

Zjawisko nostalgii występuje we wszystkich społeczeństwach postkomunistycznych. Jaruzelski argumentuje, że wprowadził stan wojenny, aby nie wkroczyły wojska radzieckie. To słaby argument, nieuzasadniający metod, jakie zastosowano po grudniu 1981, ale część ludzi może w to uwierzyć. W Niemczech występuje inne zjawisko. Sporo obywateli byłej NRD jest niesłusznie przekonanych, że krytyka dyktatury i systemu komunistycznego jest w gruncie rzeczy skierowana przeciwko nim osobiście.