Bartosz Mielniczek: Lokalna półka PiS nic nie zmieni. A szkoda!

W ramach swojej ofensywy programowej Prawo i Sprawiedliwość zaprezentowało w środę kolejny „konkret”, z którym chcą iść do jesiennych wyborów. „Lokalna półka” jest ukłonem w stronę polskich rolników, mając gwarantować większościowy udział krajowej żywności w takich kategoriach jak owoce, warzywa, pieczywo, nabiał czy mięso, i wzmocnić ich pozycję rynkową. W praktyce jednak zamiast konkretu PiS trzymał się ogólników. I miał ku temu sporo powodów.

Lokalnej półki próbowano już w innych krajach

Nie uciekając od terminologii spożywczej, można by się pokusić o stwierdzenie, że jest to odgrzewany kotlet – od lat podobne postulaty ponosiła m.in. Agrounia, co rusz zmieniając proponowany poziom udziału lokalnych produktów, a sam PiS również się wcześniej nad tematem pochylał. Nie jest to jednak danie kuchni polskiej – podobne rozwiązania wcześniej chciano w przeszłości wprowadzać w innych krajach, z marnym zresztą skutkiem.

Czytaj więcej

Polityka

Kolejna obietnica PiS: Program "Lokalna półka"

Program "Lokalna półka" to trzeci "konkret" prezentowany przez Prawo i Sprawiedliwość w ramach akcji prowadzonej od 4 września.

W Rumunii podobne przepisy zostały uchwalone w 2016 roku i zostały wycofane po dwóch latach obowiązywania, choć w praktyce były na tyle miękkie, że ich wpływ na sektor był pomijalny – zresztą specjalnie je zmiękczano, żeby nie drażnić Komisji Europejskiej, której reakcji i tak nie uniknięto. W Bułgarii w 2020 roku wprowadzono obowiązkowy udział (90-proc.!) lokalnych produktów mleczarskich na sklepowych półkach wraz z wydzieleniem specjalnych stref sprzedaży – KE wymusiła odejście od przepisów w ciągu kilku miesięcy. W Czechach izba niższa tamtejszego parlamentu (jeszcze za premiera Babiša) przegłosowała 55-proc. udział krajowej żywności na półkach sklepów od roku 2022 – i w tym wypadku reakcja Komisji Europejskiej była błyskawiczna. Ustawa nie przeszła przez czeski senat.

Chcieć, a móc. Dwa problemy z takimi przepisami

Zasadniczo z omawianymi rozwiązaniami problemy są dwa: jeden natury prawnej, drugi – technicznej. Po pierwsze, ustawowe narzucanie asortymentu sklepom pod kątem kraju pochodzenia produktów stoi w jawnej sprzeczności z przepisami Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Dokładniej rzecz biorąc, narusza on art. 34 TFUE, który mówi o zakazie stosowania ograniczeń importu lub środków równoważnych pomiędzy krajami wspólnoty. TSUE restrykcyjnie podchodzi do kwestii ochrony swobodnego przepływu towarów w ramach jednolitego rynku, a i Komisja Europejska potrafi skutecznie egzekwować od krajów członkowskich wycofywanie się z łamiących traktaty przepisów – co widać po opisanych wyżej przykładach. Nie bez powodu zresztą PiS mówi o „lokalnych dostawcach” a nie o „polskich produktach”. Co prawda Polska ma całkiem niezłe doświadczenie w przepychankach z unijnymi instytucjami, ale dotychczasowy ich bilans – delikatnie mówiąc – optymizmem nie napawa.

Po drugie, jak zwykle, diabeł tkwi w szczegółach. Propozycja PiS, aby dwie trzecie produktów określonych kategorii pochodziło od lokalnych dostawców jest bowiem na tyle pojemnym sformułowaniem, że w praktyce oznaczać może wszystko – dwie trzecie dla każdej kategorii produktów oddzielnie lub wszystkich razem, według wagi, wartości transakcji lub innego przelicznika. Może wyłączać produkty sezonowe lub te, których Polska jest importerem. Samo pojęcie „lokalnego dostawcy” nie musi też oznaczać dostawcy z okolicznych rejonów (jak to miało miejsce w Bułgarii), czy nawet z danego kraju (jak proponowała czeska ANO). Definicja lokalnego dostawcy może okazać się znacznie szersza, akurat taka, aby nie prowokować szybkiej reakcji Komisji Europejskiej – wtedy mielibyśmy powtórkę z Rumunii.

Przede wszystkim jednak lokalna półka ma objąć tylko tzw. pewniaczki – tj. produkty nieprzetworzone i nabiał, których jesteśmy znaczącym producentem, oraz pieczywo. Ryzyko, że udział dostawców produktów „nielokalnych” w tych kategoriach przekroczy poziom jednej trzeciej jest minimalne. Lokalna półka idzie zatem po najmniejszej linii oporu – rząd nie posiada bowiem instrumentów instytucjonalnych aby realnie wyegzekwować przestrzeganie tego typu regulacji dla reszty sklepowego asortymentu, gdyż Polska nie posiada odpowiedniego systemu monitoringu żywności, który mógłby realnie służyć do weryfikacji „polskości” produktów w czasie rzeczywistym. I choć cyfryzacja w służbie zdrowia, wdrożenie JPK czy nadchodzący wielkimi krokami obowiązkowy KSeF pokazują, że mamy w kraju kompetencje do stworzenia odpowiednich narzędzi, to ich wypracowanie zajęłoby lata.

Protekcjonistyczny zwrot PiS to nie przypadek

Na temat ochrony krajowych producentów żywności warto spojrzeć z lotu ptaka. W ramach łańcucha dostaw żywności mamy bowiem w Polsce do czynienia z bardzo istotnymi nierównowagami, które stoją za podnoszeniem przez środowiska rolnicze i partie polityczne takich postulatów, jak lokalna półka.

Z jednej strony mamy bowiem rozdrobnione, niezintegrowane rolnictwo, gdzie nie dość, że polskie gospodarstwa są statystycznie znacznie mniejsze od swoich zachodnioeuropejskich odpowiedników, to co do zasady nie są zrzeszone w grupach producenckich lub spółdzielniach – są więc zazwyczaj skazane na radzenie sobie w pojedynkę na coraz bardziej konkurencyjnym rynku. Po drugiej stronie łańcucha mamy zaś sytuację odwrotną – według danych NielsenIQ, po wybuchu pandemii koronawirusa ponad 60 proc. rynku handlu detalicznego żywnością jest w rękach kilku grup kapitałowych, będących właścicielami największych sieci wielkopowierzchniowych. Udział ten z roku na rok rośnie, a doliczyć do tego należy również franczyzy, np. spod znaku zielonego płaza.

Czytaj więcej

Konsumenci

Sprawdzamy jak "Lokalna półka" działa we Włoszech

PiS przedstawił kolejny punkt obietnic wyborczych, czyli program „Lokalna półka”. W przestrzeni publicznej pojawiły się informacje, że podobne regulacje obowiązują we Włoszech. Włosi uważają, że włoska żywność jest najlepsza i kupuje tylko krajowe produkty – mówi Ewa Trzcińska, prezes Polskiej Izby Biznesowej we Włoszech.