Lista białoruska sama się nie zgubiła

Czytał pan profesor wczoraj artykuł „Lista Stalina"?

Krzysztof Jasiewicz:

Czytałem ze zdumieniem i rosnącym wzburzeniem. Dziennikarze „Gazety Wyborczej" wykazali się wręcz nieprawdopodobną dezynwolturą i brakiem wiedzy.

Twierdzili, że odkryli katyńską listę białoruską.

To nie jest żadna katyńska lista białoruska. To rzekome sensacyjne odkrycie to zwykła nieprawda. Dokument, który dziennikarze dostali w Moskwie, to spis Polaków sporządzony przez wojska konwojowe NKWD stacjonujące na Białorusi. Jest to spis znany nam od dawna. Już na początku lat 90. dokument ten w postsowieckich archiwach odnalazł Aleksander Gurjanow ze Stowarzyszenia Memoriał. Jego kopia znajduje się między innymi w warszawskim Ośrodku Karta, nazwiska osób widniejących na liście znalazły się w sporządzonym przez tę instytucję „Indeksie represjonowanych".

Co to za ludzie?

To więźniowie, którzy w roku 1940 byli osadzeni w więzieniach na terenie sowieckiej Białorusi i byli konwojowani w więźniarkach przez NKWD. Przenoszono ich do innych aresztów, przewożono na przesłuchania w innych miastach, zsyłano do łagrów czy wieziono na egzekucję. Na tej liście zawierającej 1996 nazwisk znajdują się więc bardzo różni ludzie. Wielu z nich przeżyło pobyt w sowieckich więzieniach. To nie jest lista, której szukamy.

Czym jest więc lista białoruska?

To dwa razy większy spis zawierający ponad 3870 nazwisk. Nazwiska ludzi, którzy zostali zamordowani przez NKWD na Białorusi.

Skąd wiemy, że było ich akurat 3870?

Z notatki szefa KGB Aleksandra Szelepina do Nikity Chruszczowa z 1959 roku. Informował on sowieckiego przywódcę, że na Białorusi i Ukrainie zamordowano 7305 polskich obywateli. Przekazana nam przez Ukrainę lista ukraińska zawiera zaś 3435 nazwisk. Pozostaje więc 3870 osób. Wystarczyło, żeby dziennikarze „Wyborczej" zadali sobie trochę trudu i porównali dokument, który otrzymali z listą ukraińską.

Jak to? Przecież na Ukrainie i Białorusi zginęli inni ludzie.

Ale procedury biurokratyczne NKWD były takie same, a operacja eksterminacyjna w 1940 roku była kierowana centralnie. Oznacza to, że lista Polaków zamordowanych na Białorusi musiała wyglądać tak samo jak znana nam lista Polaków zamordowanych na Ukrainie. Jest to wykaz teczek osobowych zamordowanych, które zostały wysłane w workach do Moskwy. Wykaz sporządzony na maszynie i zawierający sygnatury akt. Czyli coś zupełnie innego niż dokument, który pokazała nam „Gazeta Wyborcza".

Kogo NKWD zamordowało na Białorusi?

To byli ludzie, którzy zostali aresztowani na okupowanych przez Związek Sowiecki ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej między 17 września 1939 roku a początkiem marca 1940 roku, gdy wydano rozkaz o wymordowaniu Polaków. Byli wśród nich oficerowie, którzy nie dostali się do niewoli, ale złapano ich później w rozmaitych obławach i podczas aresztowań. Działacze polityczni i samorządowi, policjanci i urzędnicy. Ziemiaństwo, inteligencja i weterani wojny 1920 roku. Innymi słowy: przedstawiciele polskich elit, których trzeba było eksterminować, żeby zsowietyzować odebrane Rzeczypospolitej terytoria.

Rosjanie twierdzą, że lista białoruska gdzieś się im zgubiła albo uległa zniszczeniu. Wierzy pan w to?

Nikt, kto zna sowieckie archiwa, nie mógłby w coś takiego uwierzyć. Dokumenty w tak ważnej sprawie jak zamordowanie czterech tysięcy Polaków po prostu nie mogły się zgubić. Kluczowe papiery pozostawione przez sowieckie służby są niezwykle starannie uporządkowane, o czym przekonałem się, prowadząc kwerendy w rozmaitych archiwach na terenie Federacji Rosyjskiej. Wszystko jest w nich na swoim miejscu.

Czyli lista białoruska jest w Moskwie.

Bez wątpienia. I zupełnie niemożliwe jest to, żeby jakiemuś badaczowi przez przypadek udało się ją odnaleźć - jak to opisała „Gazeta Wyborcza" - w powszechnie dostępnych zespołach archiwalnych. Tak newralgiczne dokumenty tworzą zapewne jakiś pakiet specjalny, który jest trzymany pod kluczem i strzeżony w jakimś osobnym pomieszczeniu w archiwum FSB.

Czyli to kwestia dobrej lub złej woli Kremla? Wystarczy jeden telefon Władimira Putina, żeby lista wylądowała na biurku naszego ambasadora w Moskwie.

Tak. Naprawdę trudno zrozumieć, dlaczego Rosjanie nie chcą wyjaśnić tej bolesnej dla nas sprawy. To, że Rosja nadal tuszuje i ukrywa prawdę o sowieckiej zbrodni sprzed ponad siedmiu dekad, powoduje w Polsce tylko złe emocje. Przekazanie nam dokumentów katyńskich wcale nie popsułoby relacji polsko-rosyjskich. Wprost przeciwnie - oczyściłoby atmosferę. Najwyraźniej Rosja tego nie chce.