Prawo genialne i fatalne, czyli legislacyjne perły i buble 2025 roku

Codziennie „Rzeczpospolita” opisuje dla Czytelników nowe prawo – od projektów do gotowych ustaw i rozporządzeń oraz ich nowelizacji. Różnie bywa z jakością tego prawa: zdarzają się ewidentne buble, utrudniające życie. Bywają też perły, czyli prawo mądrze napisane i porządkujące nasze życie. Jak co roku przedstawiamy subiektywne zestawienie tych pereł i bubli, sporządzone przez dziennikarzy działu prawnego „Rz”. Ocenialiśmy jedynie przepisy, które weszły w życie w 2025 r.

W mijającym roku godna zauważenia była akcja deregulacyjna, obliczona na uproszczenia wielu procedur dla przedsiębiorców i zwykłych obywateli. Nie jest to jedna kompleksowa reforma, a raczej zestaw pojedynczych zmian w przepisach dotyczących różnych dziedzin życia. Tylko niektóre pomysły autorstwa rządu i inicjatywy SprawdzaMY (czyli zespołu Rafała Brzoski) weszły już w życie, więc na razie nie sposób ocenić całej tej akcji. Niemniej jednak, niektóre nowe rozwiązania już działają i zasługują na miano pereł.

Mniej biurokracji dla spadkobierców

Kilka drobnych zmian deregulacyjnych dotyczy spraw spadkowych. Nowe przepisy prawa bankowego dały bankom dostęp do systemu PESEL w przypadku śmierci posiadacza rachunku. W praktyce znacznie usprawnia to procedurę wypłat z takiego rachunku dla spadkobierców zmarłego. Dotychczas oszczędności zgromadzone na kontach zmarłych nosiły miano „uśpionych lokat”. Trzeba było bowiem długotrwałych formalności, by spadkobiercy mogli otrzymać wypłaty takich środków.

Czytaj więcej

Prawo

Sejm uchwalił: bank sprawdzi, kiedy zmarłeś

Banki będą mogły wystąpić do rejestru PESEL o udostępnienie informacji o dacie zgonu albo dacie z...

Inna prawna perła dla spadkobierców ma związek z formalnościami podatkowymi dotyczącymi spadku. Usunięto wymóg dostarczania notariuszowi zaświadczenia z urzędu skarbowego o zwolnieniu z podatku od spadków. Zwolnienie to przysługuje z mocy ustawy dla członków najbliższej rodziny zmarłego. Notariusz, który obsługuje sprawy związane np. z dziedziczoną nieruchomością sam legitymuje te osoby, więc było to usunięcie podwójnego obowiązku udowadniania pokrewieństwa z osobą zmarłą.

Kasowy PIT nie wypalił

Pozytywną zmianą w podatkach, która wyszła z zespołu Brzoski było też wpisanie do Ordynacji podatkowej zasady rozstrzygania wątpliwości co do faktów na korzyść podatnika. Wprawdzie podobna zasada istniała już w ustawie Prawo przedsiębiorców, ale teraz dotyczy wszystkich podatników. Na podstawie nowego przepisu urzędy skarbowe już zaczęły wydawać pierwsze decyzje na korzyść podatników.

Czytaj więcej:

Prawo podatkowe

Doradcy podatkowi: Fiskus już rozstrzyga na korzyść podatnika

Postępująca deregulacja w przepisach...

Pro

W świecie polskich podatków bublem okazał się tzw. kasowy PIT. To sposób rozliczeń podatku dochodowego dla małych firm, który miał wspomagać ich płynność finansową. Rozliczenia przychodów miały być bowiem realizowane dopiero po otrzymaniu pieniędzy od kontrahentów, a nie tylko po wystawieniu faktur. W kampanii wyborczej przed dwoma laty kasowy PIT zapowiadany był jako remedium na problemy firm, którym nie płacą kontrahenci. Ale zdecydowało się na niego tylko 1673 przedsiębiorców. Dlaczego? Bo nowa metoda rozliczeń jest skomplikowana, a i tak nie chroni przed podatkiem. Być może zadziała lepiej w przyszłym roku, bo od stycznia obejmie firmy o przychodach do 2 mln zł (dotychczas ten pułap wynosił 1 mln zł).

Pozorna jawność wynagrodzeń

Wigilijnym podarkiem dla pracowników miała być nowelizacja kodeksu pracy, która weszła w życie właśnie 24 grudnia. Przewiduje ona – co do zasady – jawność wynagrodzeń w ofertach pracy. Miała to być szansa dla tych grup pracowników, które dotychczas były dyskryminowane płacowo, czyli przede wszystkim osób młodych oraz kobiet. Jednak podczas prac w parlamencie projekt okrojono. W wersji, która weszła w życie ostał się jedynie przepis nakazujący pracodawcy poinformowanie o zarobkach na dowolnym etapie procesu rekrutacyjnego, najpóźniej przed nawiązaniem stosunku pracy. Tym samym utrzymano stan dotychczasowy. Nowością jest jedynie obowiązek podawania neutralnych płciowo nazw stanowisk pracy, ale to już z jawnością wynagrodzeń nie ma nic wspólnego. I choć pewnie niejedną kierowczynię czy chirurżkę to ucieszy – z nowelizacji wyszedł bubel.

Czytaj więcej

Praca, Emerytury i renty

Wkrótce nowe przepisy o jawności płac. Będzie jednak furtka dla pracodawców

Eksperci sceptycznie oceniają szanse na powszechne publikowanie propozycji pensji już w ofertach...

W sferze prawa pracy i ubezpieczeń społecznych były też udane przedsięwzięcia. Wprowadzono rentę wdowią oraz dodatkowe urlopy dla rodziców dzieci urodzonych jako wcześniaki. Według danych ZUS rentę wdowią pobiera już blisko milion osób. Dodatkowy czas wolny od pracy dla rodziców wcześniaków to nawet 15 tygodni.

Niekończąca się prowizorka, czyli wieczne wuzetki

Często na miarę prawnego bubla zasługuje legislacyjna prowizorka, która bynajmniej nie jest tymczasowa, a trwa w nieskończoność. Właśnie tak stało się z nowelizacją ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zapewniła ona bezterminowość wszystkim decyzjom o warunkach zabudowy wydanym na podstawie wniosków złożonych do 16 października 2025 r. Tym samym nowelizacja ustawy przedłużyła funkcjonowanie prowizorki, jaką jest wydawanie decyzji o warunkach zabudowy (zwanej wuzetką). Standardem powinien być miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, kompleksowo i logicznie porządkujący kwestie inwestycyjne na terenie danej gminy. Ponieważ tylko jedna trzecia obszaru Polski jest pokryta takimi planami, to wuzetki wydawane są masowo. Problem polega na tym, że owe decyzje wydawane są dość chaotycznie i na czas nieokreślony. W rezultacie obok domu jednorodzinnego może powstać w majestacie prawa głośna i dymiąca fabryka.

Czytaj więcej:

Administracja

Czy konsekwencją przyjęcia planów ogólnych mogą być odszkodowania?

To nie treść ustawy planistycznej prz...

Pro

Kres tej prowizorki miał nastąpić z końcem 2025 r., bowiem walor bezterminowości, przed nowelizacją, miały mieć tylko te decyzje o warunkach zabudowy, które uprawomocnią się do 31 grudnia tego roku. Posłowie zdecydowali się jednak zmienić przepis.  Skorzystają na tym wszyscy, którzy złożyli wniosek o wuzetkę do 16 października br. Jeśli ją dostaną, to bezterminowo, ale wciąż nie będą mieli pewności, co zostanie ustalone dla sąsiada. I dlatego nowelizację ustawy planistycznej można nazwać bublem.

Perełki w procedurze sądowej

Wobec bardzo poważnej sytuacji w sferze sądownictwa doceniamy każdą próbę usprawnienia postępowań. Takie właśnie usprawnienie może nastąpić w sądach rodzinnych i dla nieletnich, gdzie dopuszczono do orzekania asesorów. Może to załatać ogromne braki kadrowe w tych sądach i przyspieszyć bardzo wrażliwe postępowania. Sędziowie rodzinni już dziś chwalą tę zmianę.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Będzie ważna zmiana w sądach. Prezydent Karol Nawrocki daje zielone światło

Prezydent Karol Nawrocki podpisał ustawę, która umożliwi asesorom sądowym orzekanie w sprawach ro...

Zmiany nastąpiły też w procedurze obowiązującej w sądach administracyjnych. Zredukowano nieco sądową biurokrację. Przedstawiciel ustawowy albo organ będący stroną postępowania (a konkretnie – jego pełnomocnik w postępowaniu) nie będzie musiał przedstawiać swego umocowania, jeśli wynika ono z wykazu lub rejestru, do którego sąd ma dostęp drogą elektroniczną.

Ta sama wrześniowa nowelizacja ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi wprowadziła do tej procedury możliwość powołania tzw. przyjaciela sądu. Sąd może teraz sam zwrócić się do organizacji społecznej lub organu administracji publicznej o przedstawienie istotnego dla sprawy poglądu. Będzie można tę opcję stosować – podobnie jak w prawie cywilnym – jeżeli sąd „uzna to za przydatne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje to nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie”.

Współpraca: Mateusz Mikowski, Paulina Szewioła, Piotr Szymaniak, Jolanta Szymczyk-Przewoźna, Aleksandra Tarka, Przemysław Wojtasik