Prokurator, a nie sąd oceni, czy pokrzywdzony faktycznie jest pokrzywdzony

Pokrzywdzony może wnieść subsydiarny akt oskarżenia w momencie, gdy prokurator nie widzi podstaw do prowadzenia sprawy z urzędu. Musi on zostać sporządzony w wymaganej przez przepisy prawa formie.

Co to jest subsydiarny akt oskarżenia?

Subsydiarny akt oskarżenia powinien zawierać:

- imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie,

- dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody,

- wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada,

- wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania,

- informację o złożeniu przez pokrzywdzonego wniosku.

Zryczałtowana opłata za wniesienie prywatnego aktu oskarżenia lub subsydiarnego aktu oskarżenia wynosi 300 zł.

Uwaga!

Subsydiarny akt oskarżenia musi sporządzić i podpisać profesjonalny pełnomocnik: adwokat lub radca prawny.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Piotr Zemła: Nikt nie wie lepiej niż prokurator

Uchwalona nowelizacja kodeksu postępowania karnego przesuwa nas jeszcze dalej na wschód – choć za każdym razem wcześniej wydawało się, że dalej się już nie da.

Zdecyduje prokurator

Po zmianie przepisów to w rękach prokuratorów, a nie sądów, powstanie prawo do oceny, czy pokrzywdzony faktycznie został pokrzywdzony.

Największe wątpliwości dotyczą nowego brzmienia art. 330 kodeksu postępowania karnego, do którego dodano § 4 o treści:

§ 4. Jeżeli akt oskarżenia, którego odpis został przesłany prokuratorowi na podstawie § 3, nie został wniesiony przez pokrzywdzonego, prokurator odmawia przesłania akt postępowania przygotowawczego, zawiadamiając o tym prezesa sądu. Podmiotowi, który wniósł akt oskarżenia, przysługuje zażalenie na zarządzenie prokuratora o odmowie przesłania akt postępowania przygotowawczego; właściwy do rozpoznania zażalenia jest prokurator nadrzędny.

W czym rzecz? Jeżeli akt oskarżenia, którego odpis został przesłany prokuratorowi, nie został wniesiony przez pokrzywdzonego, prokurator odmawia przesłania akt postępowania przygotowawczego, zawiadamiając o tym prezesa sądu. Tak więc decyzja o tym, czy akt oskarżenia pochodzi od pokrzywdzonego, zapadnie poza sądem i poza kontrolą sądową. Prokurator stwierdzi, że dana osoba nie jest pokrzywdzonym i odmówi przesłania akt sądowi. Bez akt postępowania przygotowawczego najczęściej nie da się prowadzić postępowania sądowego.

Możliwe zażalenie

Podmiotowi, który wniósł akt oskarżenia, przysługuje zażalenie na zarządzenie prokuratora o odmowie przesłania akt postępowania przygotowawczego. Właściwy do rozpoznania zażalenia jest prokurator nadrzędny. Co więcej, prokurator będzie mógł wstąpić do sprawy jako uczestnik postępowania, jeśli uzna, że wymaga tego praworządność albo interes społeczny.

Czytaj więcej

Prawo karne

Zmiany w Kodeksie karnym: więcej praw dla prokuratury, mniej kompetencji sądów

Subsydiarny akt oskarżenia to ostatnia deska ratunku dla wielu pokrzywdzonych, którzy nie znaleźli zrozumienia swojej krzywdy w instytucji prokuratury. Po zmianie przepisów, to w rękach prokuratorów, a nie sądów powstanie prawo do oceny, czy pokrzywdzony faktycznie został pokrzywdzony.

Obawa blokowania spraw

Prawnicy są zgodni, że realne jest zagrożenie obstrukcji postępowania poprzez odmowę przekazania akt. Gospodarzem postępowania wywołanego subsydiarnym aktem oskarżenia jest wyłącznie sąd i tylko sąd powinien decydować, czy akt oskarżenia jest uzasadniony, ale też o tym, czy złożony został przez osobę uprawnioną, czyli pokrzywdzonego. Jeżeli tak, będzie się nim zajmował, jeżeli nie – umorzy postępowanie.

Ewentualne zażalenie na to zarządzenie przysługuje do prokuratora nadrzędnego, czyli poza sądem. A to oznacza, że prokurator może, wbrew stanowisku sądu, schować akta i do sądu one nie trafią.

Wyobraźmy sobie taką sytuację. Prokurator i sąd mają różne zdanie na temat statusu pokrzywdzonego. Prokurator uważa, że osoba wskazana w akcie oskarżenia jako pokrzywdzony pokrzywdzonym nie jest, a sąd w tej samej sprawie jest innego zdania. Co wtedy? Sąd jest bezradny, ubezwłasnowolniony przez prokuratora, który nie przekazuje mu akt.

Wątpliwości RPO…

Głos w tej sprawie zabrał także Marcin Wiącek, rzecznik praw obywatelskich. W opinii dla Senatu napisał:

„Zgodnie z uchwalonym stanem prawnym, to prokurator będzie władny do oceny, czy osoba wnosząca subsydiarny akt oskarżenia jest pokrzywdzonym i czy może skorzystać z omawianego uprawnienia przysługującego pokrzywdzonemu. Podkreślić należy, iż następować to będzie w sytuacji, kiedy prokurator już dwukrotnie odmówił wszczęcia postępowania przygotowawczego. W sposób naturalny zatem prokurator skłonny będzie stwierdzić, że wnoszący akt oskarżenia pokrzywdzonym nie jest, bowiem otwierałoby to drogę do zakwestionowania jego decyzji procesowej. Wniesienie zażalenia do prokuratora nadrzędnego jako drogę odwoławczą należy uznać za niegwarantującą skuteczności tego środka zaskarżenia, skoro prokurator nadrzędny akceptował także decyzję prokuratora mu podległego o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania”.

RPO dodał, że o ile projektowany art. 330 § 4 k.p.k. sam w sobie nie stanowi formalnej bariery dla wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, to może stanowić barierę faktyczną dla sądu do jego rozpoznania, bowiem dla ustalenia pewnych okoliczności faktycznych konieczne będzie zapoznanie się przez sąd z materiałami zebranymi przez prokuraturę. Na koniec wnosił o wykreślenie nowego § 4.

Tak się jednak nie stało. Choć Senat odrzucił ustawę uchwaloną przez Sejm, to następnie Sejm odrzucił uchwałę Senatu.

…i Fundacji Helsińskiej

W podobnym tonie wypowiada się Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Jej prawnicy uważają, że do tej pory subsydiarny akt oskarżenia pozwalał pokrzywdzonemu na ściganie karne sprawcy przestępstwa na jego szkodę bez udziału prokuratury. Był więc istotnym elementem realizacji przez pokrzywdzonego jego konstytucyjnego prawa do sądu. Pozwalał na obchodzenie sytuacji, w których organy ścigania pozostawały bierne albo w odmienny sposób od niego oceniały zgromadzony materiał dowodowy. Miał przy tym istotne znaczenie dla dochodzenia przez pokrzywdzonego sprawiedliwości. Doprowadzenie do ukarania sprawcy przestępstwa w ten sposób mogło także znacznie ułatwić pokrzywdzonemu dochodzenie od niego odszkodowania i zadośćuczynienia.

Tymczasem zmiany zakładają przyznanie prokuraturze możliwości utrudniania, a nawet blokowania możliwości inicjowania postępowań karnych bez udziału prokuratury. Ta ostatnia zyskuje kompetencje do odmowy przekazania sądowi akt postępowania przygotowawczego w wypadkach, w których uzna, że subsydiarny akt oskarżenia wniósł podmiot inny niż pokrzywdzony.

– W naszej opinii zwracamy uwagę, że jest to niezgodna z konstytucją próba ingerencji w materię zastrzeżoną wyłącznie dla sądów. To prezes sądu i sąd rozpoznający sprawę badają, czy została ona właściwie zainicjowana – piszą prawnicy.