Współczesna gospodarka opiera się na innowacjach, a najważniejszych narzędziem komercjalizacji innowacji naukowych jest ochrona własności intelektualnej (IP) np. w postaci patentu. Dla firm zainteresowanych rozwojem nowoczesnych technologii z sektora naukowego ważnym jest zrozumienie mechanizmów korzystania z IP wypracowanego w jednostkach badawczych, podobnie jak przygotowanie się do efektywnej współpracy z naukowcami oraz ich instytucjami. Jednocześnie jednostki naukowe, pozyskując biznesowych partnerów, muszą jasno komunikować potencjał i warunki korzystania z opracowanych wynalazków. Naturalnym łącznikiem pomiędzy stronami są centra transferu technologii jednostki, które pełnią kluczową rolę w procesie ochrony, komercjalizacji i wdrażania wyników badań do gospodarki.
W przypadku urzędowych form ochrony własności intelektualnej (patent, wzór przemysłowy, użytkowy itd.) daje ono jednostce naukowej wyłączne prawo do korzystania z np. wynalazku przez określony czas, chroniąc ją przed nieautoryzowanym użytkowaniem. W praktyce polskiej jak i światowej jednostki naukowe jednak bardzo rzadko same wdrażają technologie w skali przemysłowej, a ich potencjał realizuje się poprzez licencjonowanie patentów lub ich sprzedaż.
Umowy licencyjne mogą mieć charakter wyłączny lub niewyłączny, a istotnym elementem jest określenie zakresu praw, obowiązków i ewentualnych sublicencji. Dla firm oznacza to dostęp do innowacji bez konieczności samodzielnego początkowych stadiów rozwoju, co może znacząco obniżyć koszty i czas wdrożenia nowych rozwiązań.
Firmom oferowana bywa także, choć zdecydowanie rzadziej, możliwość zakupu patentów. Czyli całkowitego przeniesienia praw do IP z jednostki badawczej na firmę.
Proces komercjalizacji wymaga zawarcia umowy licencji czy sprzedaży np. patentu w formie pisemnej, spełniającej wymogi prawne. Dla firm jest to szansa na zdobycie szybkiej przewagi konkurencyjnej poprzez dostęp do innowacyjnej technologii bez konieczności jej własnego tworzenia. Jednocześnie wymaga to oceny wartości patentu, analizy ryzyk i przygotowania odpowiednich środków monitorujących wykorzystanie technologii.
Przygotowanie patentu do licencji czy sprzedaży i odpowiednia dokumentacja (np. wycena technologii) są kluczowe dla sukcesu transakcji. Firmy, które rozumieją specyfikę naukowych wynalazków i korzystają z doradztwa centrów transferu technologii, mają większe szanse, aby skutecznie wdrożyć nowe rozwiązania w swojej działalności. Jednakże często spotykają się z wyzwaniami kulturowymi czy proceduralnymi, dlatego kluczowa jest transparentność i jasne reguły współpracy, które z jednej strony chronią interesy nauki, a z drugiej ułatwiają biznesowi wykorzystanie własności intelektualnej.
Na styku nauki i biznesu niezwykle ważną rolę pełnią centra transferu technologii (CTT) i jednostki odpowiedzialne za współpracę z gospodarką, które działają na uczelniach i instytutach badawczych, a także ośrodki informacji patentowej (PATLIB). Oferują one doradztwo technologiczne, prawne i biznesowe, pomagając zespołom naukowym i firmom przejść od pomysłu do umowy komercjalizacyjnej. CTT pomagają w uzyskaniu ochrony patentowej, opracowują strategie ochrony własności intelektualnej komercjalizacji i prowadzą negocjacje z przedsiębiorcami.
Dobrym przykładem praktyk ułatwiających współpracę jest brytyjski tzw. Lambert Toolkit. Jest to zbiór wzorcowych umów i materiałów pomocniczych, stworzony przez brytyjski Urząd Własności Intelektualnej we współpracy z szerokim gronem interesariuszy, aby ułatwić negocjacje i przyspieszyć zawieranie umów o współpracy między nauką a przedsiębiorstwami. Jest to wygodne rozwiązanie zwłaszcza dla sektora MŚP, który najczęściej nie dysponuje rozbudowanym zapleczem prawnym gotowym przygotowywać tego typu umowy.
W Polsce działania dążące do stworzenia podobnego zestawu wzorcowych umów podejmuje Porozumienie Akademickich Centrów Transferu Technologii (PACTT) we współpracy z Urzędem Patentowym RP (UPRP), lobbując za standaryzacją m.in. wzorów umów licencyjnych czy sprzedaży IP. Ma to na celu przyspieszenie i uproszczenie procesu transferu technologii oraz budowę zaufania między środowiskiem naukowym a biznesowym w naszym kraju.
Współpraca między nauką a biznesem przez wykorzystanie własności intelektualnej jest fundamentem innowacyjnej gospodarki.
– Własność intelektualna działa jak solidny most, gdyż łączy świat badań i innowacji z gospodarką. Patenty i inne prawa ochronne nadają wynikom badań kształt i wartość, które biznes potrafi wykorzystać. To właśnie IP sprawia, że dialog między uczelnią a firmą staje się partnerską rozmową, a nie monologiem. Dzięki temu innowacje mogą szybciej wyruszać z laboratoriów na rynek, przekształcając się w produkty i usługi, które realnie zmieniają gospodarkę – mówi Renata Olejnik, kierująca sekcją własności intelektualnej w Centrum Transferu Technologii i Wiedzy Uniwersytetu Warszawskiego.
Opinia eksperta
dr hab. Ewa Skrzydło-Tefelska, prezes Urzędu Patentowego RP
Rozwój innowacyjnych gospodarek opartych na wiedzy przyczynił się do wyodrębnienia nowych zadań w kompetencjach urzędów patentowych. Urząd Patentowy RP podejmuje działania na rzecz innowacyjnej gospodarki, w szczególności poprzez kształtowanie ram prawnych i instytucjonalnych związanych z komercjalizacją praw własności intelektualnej, transferem technologii, wyceną praw własności przemysłowej oraz finansowaniem opartym na tych prawach.
