Prawne konsekwencje stanów nadzwyczajnych

Konstytucja przewiduje trzy stany nadzwyczajne: klęski żywiołowej, wyjątkowy i wojenny. Każdy może nieść ze sobą ograniczenia praw i wolności, działalności gospodarczej i ograniczać możliwość przeprowadzenia wyborów w kraju lub jego części.

Publikacja: 20.07.2023 20:20

Prawne konsekwencje stanów nadzwyczajnych

Foto: Adobe Stock

Stan klęski żywiołowej wprowadza się by zapobiegać lub usunąć skutki katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej. Wprowadza ją rząd na czas oznaczony nie dłuższy niż 30 dni na terenie całego państwa bądź części. Na przedłużenie musi zgodzić się Sejm. W tym trybie możliwe jest ograniczenie wolności działalności gospodarczej i osobistej, prawa do strajku, nienaruszalności mieszkania, wolności pobytu na terytorium RP, prawa własności oraz do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i  prawo do wypoczynku. W tym czasie nie można też przeprowadzać wyborów ani referendów.

Czytaj więcej

Grupa Wagnera przy granicy z Polską będzie ćwiczyć z armią Białorusi

Każdy stan nadzwyczajny powoduje liczne zmiany w kwestiach wyborczych. W czasie jego trwania i w ciągu 90 dni od jego zakończenia nie można skrócić kadencji Sejmu, przeprowadzić referendum ogólnokrajowego, wyborów parlamentarnych i samorządowych oraz prezydenckich. Kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory samorządowe są możliwe tam, gdzie nie wprowadzono stanu nadzwyczajnego.

Czytaj więcej

Jest wyrok SN ws. przypadkowego przekroczenia strefy stanu wyjątkowego

Stan wyjątkowy można wprowadzić w sytuacji "szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym spowodowanego działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni". Może być ogłoszony na terenie całego kraju lub jego wskazanej części. Szczegóły określa ustawa. Wprowadza go Prezydent RP na wniosek rządu za pomocą rozporządzenia na czas określony, nie dłuższy niż 90 dni. Przedłużenie może być tylko jedno - maksymalnie na 60 dni. Rozporządzenie w sprawie stanu wyjątkowego jest przez prezydenta przedstawiane w ciągu 48 godzin od jego podpisania Sejmowi. Sejm może je przyjąć lub odrzucić.

Niektórych aktów prawnych nie można zmieniać podczas stanu nadzwyczajnego. To Konstytucja i ustawy regulujące przebieg wyborów oraz same przepisy o tych stanach.

Stan wyjątkowy pozwala również na ograniczenie części praw i wolności obywatelskich. To m.in. prawo do:

• Wolności przeprowadzania zgromadzeń (nie dotyczy zgromadzeń religijnych) i imprez masowych

• Organizacji strajków pracowniczych, rolniczych, studenckich

• Zrzeszania się poprzez możliwość wprowadzenia zakazu tworzenia i rejestracji nowych stowarzyszeń, partii politycznych, czy związków zawodowych, jak i wprowadzenia nakazu okresowego zaniechania działalności różnego rodzaju stowarzyszeń i organizacji.

Ale są też prawa, które nie mogą być ograniczone w związku ze stanem nadzwyczajnym. To:

• Godność człowieka

• Obywatelstwo

• Ochrona życia

• Humanitarne traktowanie

• Ponoszenie odpowiedzialności karnej

• Dostęp do sądu

• Dobra osobiste

• Sumienie i religia

• Petycje

• Rodzina i dziecko

Stan wojenny wprowadzany jest w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na Polskę lub gdy umowa międzynarodowa (np. pakt NATO) zobowiązuje nas do wspólnej obrony przeciwko agresji, przez prezydenta na wniosek rady ministrów. Procedura jest tożsama jak w sprawie stanu wyjątkowego. W przypadku wprowadzenia stanu wojennego nie jest określony czas jego trwania. W czasie gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, które podlegają zatwierdzeniu na najbliższym możliwym posiedzeniu sejmu

Odrębna ustawa określa zasady odszkodowań za szkody wynikłe z wprowadzenia stanów nadzwyczajnych. Każdemu kto poniósł stratę majątkową przysługuje roszczenie o odszkodowanie, które zaspokaja skarb państwa. Aby je uzyskać należy zwrócić się do wojewody z pisemnym wnioskiem wraz z uzasadnieniem naszego stanowiska.

Stan klęski żywiołowej wprowadza się by zapobiegać lub usunąć skutki katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej. Wprowadza ją rząd na czas oznaczony nie dłuższy niż 30 dni na terenie całego państwa bądź części. Na przedłużenie musi zgodzić się Sejm. W tym trybie możliwe jest ograniczenie wolności działalności gospodarczej i osobistej, prawa do strajku, nienaruszalności mieszkania, wolności pobytu na terytorium RP, prawa własności oraz do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i  prawo do wypoczynku. W tym czasie nie można też przeprowadzać wyborów ani referendów.

Pozostało 83% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Konsumenci
Sąd Najwyższy orzekł w sprawie frankowiczów. Eksperci komentują
Prawo dla Ciebie
TSUE nakłada karę na Polskę. Nie pomogły argumenty o uchodźcach z Ukrainy
Praca, Emerytury i renty
Niepokojące zjawisko w Polsce: renciści coraz młodsi
Prawo karne
CBA zatrzymało znanego adwokata. Za rządów PiS reprezentował Polskę
Aplikacje i egzaminy
Postulski: Nigdy nie zrezygnowałem z bycia dyrektorem KSSiP