Kryzys w pracy

Artykuł pochodzi z miesięcznika "Sukces"

Niezależnie od czasów oraz rodzaju i?wysokości zajmowanego stanowiska zdecydowana większość pracowników doświadcza syndromu wypalenia zawodowego. Warunki kryzysowe, atmosfera niepewności, wzmożone oczekiwania pracodawców, osobiste lęki i?pesymizm potęgują i?tak już rozległą skalę zjawiska. Czym jest wypalenie i?jak sobie z?nim radzić?

Definiujemy je w?coachingu jako zjawisko fizycznego, umysłowego i?emocjonalnego wyczerpania, przejawiającego się chronicznym zmęczeniem, pesymistyczną postawą wobec siebie i?otoczenia, które negatywnie rzutują na każdy aspekt życia osobistego i?zawodowego. Wypalenie pojawia się wtedy, gdy więcej energii życiowej tracimy, niż gromadzimy. Przedłużający się proces nadmiernego zużywania tej energii prowadzi w?konsekwencji do energetycznego deficytu, a?w?skrajnych przypadkach wręcz do energetycznego bankructwa.

Ważna rola lidera

Kryzys może wyssać energię z?człowieka. To prawda, że w?trudnych czasach często potrafimy dodatkowo się zmobilizować, zacisnąć zęby, zacisnąć pasa, ponosić ofiary, robić więcej, szybciej i?bardziej. Ale natury nie da się oszukać. Nawet krótka chwila wytchnienia może przynieść podmuch wystarczający do rozwiania dymu skrywającego zgliszcza wypalenia fizycznego i?psychicznego. Symptomów nadciągającego wypalenia się nie można lekceważyć.

Rolą lidera w?organizacji jest monitorowanie i?wychwytywanie wczesnych oznak wypalenia zawodowego podwładnych. Jeszcze bardziej znacząca jest jego samoświadomość w?tym zakresie. Nie bez przyczyny procedury bezpieczeństwa na pokładach samolotów nakazują pasażerom najpierw założyć maskę tlenową sobie, a?dopiero potem osobom znajdującym się pod ich opieką. Lider musi przede wszystkim pamiętać, że wypalenie nie jest problemem osobistym pracownika. Osoba zainfekowana wirusem wypalenia potrafi w?krótkim czasie zarazić innych członków zespołu, niosąc zagrożenie obniżenia wydajności nie tylko własnej, ale wszystkich wokół.

Jak rozpoznać wypalenie

Można wyróżnić trzy główne składowe procesu wypalenia zawodowego: fizyczną, umysłową i?emocjonalną. Znajomość symptomów pozwala menedżerowi na skuteczne i?szybkie zidentyfikowanie zbliżającego się problemu wypalenia oraz?reakcję służącą uniknięciu jego eskalacji.

Gdy człowiek przez dłuższy czas wydatkuje więcej energii, niż odnawia, ciało zaczyna odmawiać posłuszeństwa. Zaburzenie harmonii w?gospodarce energetycznej organizmu przejawia się początkowo poczuciem przemęczenia, które z?czasem nabiera cech permanentnych. Towarzyszą mu osłabienie, ospałość i?zniechęcenie. Z?czasem dołączają coraz silniejsze i?częściej pojawiające się bóle głowy, bóle mięśni i?stawów, nawracające infekcje, których nie można do końca zaleczyć. Pojawia się często syndrom odpuszczenia. Osoba w?tym stanie ma skłonność do rezygnowania z?aktywnego trybu życia, folgowania sobie w?kwestiach odżywiania, używek, snu, stosunku do obowiązków prywatnych i?zawodowych. Obniża się poziom libido.

Objawy fizyczne zwykle rozwijają się jako pierwsze. Niezdiagnozowane prowadzą zwykle do pogłębienia stanu wypalenia i?rzutują na głębsze poziomy. Długotrwały brak energii wpływa też na możliwości intelektualne. Mózg zużywa do pracy około 30 proc. dziennego zapotrzebowania energetycznego organizmu. Niemoc fizyczna zaczyna przekładać się na niemoc intelektualną. Pojawiają się problemy z?koncentracją, rozkojarzenie, niechęć do umysłowego wysiłku. Bierny, apatyczny, reaktywny pracownik odsuwa się na bok, nie chce brać udziału w?pracach zespołowych, nie wykazuje inicjatywy, zanika u?niego kreatywność. Spóźnienia stają się powszechne, popełnia błędy, a?proste zadania zajmują mu coraz więcej czasu.

Pogłębiające się problemy uaktywniają często poczucie niższej wartości i?zagrożenia, które prowadzą do kolejnych objawów, jeszcze bardziej ograniczających oraz?destrukcyjnie wpływających na taką osobę i?jej otoczenie.

Objawy emocjonalne pojawiają się wraz z?pierwszymi sygnałami fizycznego wypalenia i?wraz z?nimi rozwijają się, przybierając coraz groźniejsze rozmiary. Zaczyna się niewinnie, bo paradoksalnie pierwszymi oznakami wypalenia zawodowego może być euforyczne wręcz poczucie dużych dokonań zawodowych. Jednak ciężka praca, poświęcenie się jej bez reszty, rezygnacja z?innych przestrzeni życia bądź brak dostępu do nich prędzej czy później prowadzą do przesilenia, przemęczenia, zatarcia trybów organizmu.

Ten etap na poziomie emocji może zacząć się osłabieniem poczucia humoru, zniechęceniem, nerwowością. Z?czasem pojawiają się coraz większe problemy w?relacjach zarówno w?rodzinie, wśród znajomych, jak i?w?kontaktach zawodowych. Człowiek taki nie chce słyszeć o?problemach innych, brak mu cierpliwości, otwartości, empatii. Na spotkaniach nie zabiera głosu, wybiera rozmowę przez telefon nad spotkanie, przedkłada e-maile i?SMS-y nad rozmowy telefoniczne, stroni od sytuacji, w?których musiałby zawierać nowe znajomości, unika prywatnych i?zawodowych spotkań, bankietów, wieczorów w?szerszym gronie.

Osoba taka czuje się wykorzystywana przez innych, niezrozumiana, ma wrażenie, że dla innych musi się poświęcać, rezygnować z?siebie. Wkradają się irytacja, rozdrażnienie, jawna bądź ukryta agresja, poczucie osaczenia i?lęk przed światem czy?innymi ludźmi. Nic nie ma sensu. Przekonania, wartości, a?nawet własne poczucie tożsamości mieszają się, przewartościowują, a?czasem wręcz rozpadają.

Wypalenie jest zaraźliwe

Nawet jeśli powody wypalenia pojawiły się poza firmą, np. problemy małżeńskie, ciężka choroba lub śmierć kogoś bliskiego, to doświadczenie pokazuje, że symptomy mogą bardzo szybko rozprzestrzenić się wśród innych członków zespołu. Mówiąc więc o?tym syndromie, warto podkreślić, że mamy do czynienia nie tylko z?wypaleniem zawodowym jednostki w?organizacji, ale również z wypaleniem zespołów, a?na nawet całych organizacji.

Wypalenie w?zespole będzie objawiało się na przykład częstymi, narastającymi konfliktami pomiędzy jego członkami, zniechęceniem do pracy grupowej, wzajemnymi roszczeniami i?zarzutami, niższą wydajnością i?jakością pracy, skargami klientów czy?kontrahentów, zwolnieniami chorobowymi, wypowiedzeniami.

Cała organizacja dotknięta wypaleniem stanowi poważny problem. Dla menedżerów atmosfera takiej zarażonej organizacji – brak motywacji, identyfikacji z?firmą, powszechne stosowanie strategii przetrwania, unikanie odpowiedzialności, wzajemne oskarżenia, stagnacja, regres, impas, utrata pozycji, klientów, rynków, obniżenie jakości usług, problemy decyzyjne, realizacyjne, brak spójnych celów długoterminowych, utrata kontaktu z?jej misją – to prawdziwy koszmar.

Płomień można rozniecać

Problem wypalenia zawodowego w?czasach kryzysu jest szczególnie aktualny. Nowoczesne podejście do zarządzania i?wymogi dzisiejszych czasów wymuszają na współczesnym liderze dysponowanie umiejętnością diagnozowania i?reagowania na pierwsze objawy wypalenia zawodowego u?siebie oraz?swoich pracowników. Człowiek nie jest zwykle w?stanie samodzielnie poradzić sobie z?własnym wypaleniem. Urlop czy zwolnienie lekarskie zwykle okazują się niewystarczające.

Warto dla dobra swojego i?organizacji skorzystać z?pomocy profesjonalnego coacha, który dysponuje doświadczeniem oraz?odpowiednimi narzędziami skutecznej pracy z?przyczynami i?skutkami wypalenia. Nie można wypalenia pokonać wyłącznie dzięki wiedzy na ten temat. Potrzebny jest nam inspirator – ktoś, kto potrafi pomóc na nowo rozniecić to, co przygasło wskutek przemęczenia, trudnych przeżyć, a?w?konsekwencji doprowadziło do zaburzenia równowagi wewnętrznej.