Zasiłek pogrzebowy: przy separacji pochówek sfinansuje ZUS

Zasady przyznawania zasiłku pogrzebowego określa ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa emerytalna).

Zgodnie z jej art. 77 ust. 1 zasiłek pogrzebowy to jednorazowe świadczenie przysługujące w razie śmierci:

- ubezpieczonego,

- osoby pobierającej emeryturę lub rentę,

- osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania oraz w razie śmierci członka rodziny ubezpieczonego (patrz ramka) lub osoby pobierającej rentę lub emeryturę.

Kto jest członkiem rodziny

Rozumie się przez nich:

- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,

- wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym też w ramach rodziny zastępczej,

- małżonka,

- rodziców, z tym że za rodziców uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające.

O uprawnieniach do zasiłku pogrzebowego rozstrzyga ZUS w formie decyzji. Zainteresowany ma prawo się od niej odwołać do sądu ubezpieczeń społecznych. Pouczenie takie powinno być w decyzji ZUS.

W praktyce są wątpliwości, czy małżonkowie pozostający w separacji mogą w razie śmierci jednego z nich i pokrycia przez drugiego kosztów pogrzebu uzyskać zasiłek pogrzebowy. Dotyczy to sytuacji, gdy zmarły nie był ubezpieczony ani nie pobierał emerytury lub renty, w chwili śmierci nie miał ustalonego prawa do emerytury lub renty, mimo że spełniał warunki do jej uzyskania i pobierania.

Bez wspólności

Sporne jest , czy mimo separacji mogą być nadal traktowani jako małżonkowie w rozumieniu art. 67 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, czy - ze względu na skutki orzeczonej separacji, wynikające z art. 614 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - powinni być uważani za małżonków rozwiedzionych. Co do zasady separcja powoduje takie skutki jak rozwód, chyba że określone unormowania dotyczą sytuacji, dla której wymagane jest samo tylko istnienie małżeństwa, choćby formalne.

W sferze majątkowej orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej (art. 54 § 1 k.r.o., poprzednio art. 615 k.r.o.).

Rozdzielność majątkowa nie jest jednak okolicznością istotną dla prawa do zasiłku pogrzebowego. Dlatego rozstrzygając to, Sąd Najwyższy w uchwale z 17 stycznia 2012 r. (I UZP 8/11) stwierdził wyraźnie, że prawo do zasiłku pogrzebowego przysługuje na podstawie art. 77 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej także w razie śmierci małżonka pozostającego w separacji w rozumieniu art. 614 k.r.o. SN wskazał też, że trwanie związku małżeńskiego w czasie orzeczonej przez sąd separacji nie budzi wątpliwości.

Jest to sytuacja istotnie odmienna od tej, jaka wynika z rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Ponadto przepisy ustawy emerytalnej dotyczące zasiłku pogrzebowego nie traktują odmiennie małżonków pozostających w separacji i tych pozostających we wspólnym pożyciu, obejmując ich zbiorczym określeniem „małżonkowie".

Dopóki zatem nie ustaną skutki małżeństwa, dopóty osoby te pozostają małżonkami, mimo orzeczonej separacji. Małżeństwo istnieje nadal ze skutkami wynikającymi z ustaw odwołujących się do statusu małżonków jako osób pozostających w związku małżeńskim, w tym także ustawy emerytalnej w zakresie prawa do zasiłku pogrzebowego. Oznacza to, że orzeczenie separacji nie wyłącza możliwości uzyskania zasiłku pogrzebowego.

Przykład

Pani Ilona pozostawała w orzeczonej przez sąd separacji z mężem. Po jego śmierci poniosła wszystkie koszty jego pogrzebu. Następnie wystąpiła do ZUS o przyznanie jej zasiłku pogrzebowego. ZUS jednak odmówił jej tego prawa.

Wskazał, że zmarły nie był ubezpieczony, nie pobierał emerytury ani renty, ani nie spełniał warunków do ich uzyskania, a wskutek orzeczonej separacji nie można przyjąć, że pani Ilona jest członkiem rodziny zmarłego.

Podkreślał, że ponieważ separacja jest w swoich skutkach równoznaczna z rozwodem, to nie można jej wypłacić tego zasiłku. Nie zgadzając się z tą decyzją, pani Ilona odwołała do sądu, który przyznał jej prawo do zasiłku pogrzebowego. Stwierdził, że mimo orzeczonej separacji jej małżeństwo nie ustało.

Ważne alimenty

Inaczej jest przy uprawnieniu do renty rodzinnej po zmarłym małżonku pozostającym w separacji. Jej orzeczenie uzasadnia bowiem zupełny rozkład pożycia między małżonkami Nie ma więc wątpliwości, że jest to jednoznaczne z brakiem istnienia wspólności małżeńskiej w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej.

Zatem orzeczenie sądowe o separacji wyklucza prawo wdowy do renty rodzinnej na podstawie art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej, chyba że w dniu śmierci męża miała prawo do alimentów od niego ustalone wyrokiem lub ugodą sądową (wyrok SN z 9 sierpnia 2007 r., I UK 67/07).

W razie starania się przez wdowę lub wdowca o rentę rodzinną po małżonku, z którym był w separacji, istotne jest to, czy orzeczono alimenty. Jeśli ich nie było, owdowiały małżonek nie dostanie renty rodzinnej.

Przykład

Wobec małżonków orzeczono separację. Pobierający emeryturę mąż zmarł. Wdowa po nim wystąpiła do ZUS o rentę rodzinną. ZUS ustalił, że nie miała ona prawa do alimentów od męża ustalonych wyrokiem sądu lub ugodą sądową i odmówił przyznania wdowie prawa do renty rodzinnej.