25-letni okres składkowy i nieskładkowy w przypadku mężczyzn, w tym odpowiednio długi okres pracy górniczej umożliwiający obniżenie wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) o 6 miesięcy za każdy rok takiej pracy (nie więcej niż o 15 lat) i osiągnęły ten obniżony wiek do dnia 31 grudnia 2008 r.
Podstawa:
art. 46 ustawy emerytalnej w związku z art. 39 tej ustawy.
Nauczyciele
Na wcześniejszą emeryturę mogą przejść nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., którzy spełnią łącznie następujące warunki:
- mają co najmniej 30-letni okres zatrudnienia (składkowy i nieskładkowy), w tym co najmniej 20-letni okres pracy nauczycielskiej albo co najmniej 25-letni okres zatrudnienia, w tym co najmniej 20-letni okres pracy w szkolnictwie specjalnym,
- rozwiążą stosunek pracy (rozwiązanie stosunku pracy jest niezbędnym warunkiem przyznania emerytury bez względu na wiek).
Nauczyciele ci nabędą prawo do emerytury bez względu na wiek, o ile wskazane wyżej warunki spełnili do 31 grudnia 2008 r. Wniosek o tę emeryturę powinien być zgłoszony przez nauczycieli przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego
Podstawa:
art. 88 ustawy – Karta nauczyciela, do którego odsyła art. 47 ustawy emerytalnej.
Pracownicy kolei
Na wcześniejszą emeryturę kolejową mogą przejść pracownicy kolejowi urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., którzy warunki do przyznania kolejowej emerytury spełnili do 31 grudnia 2008 r. Są to:
- warunek wieku wynoszącego 55 lat dla kobiety i 60 lat dla mężczyzny,
- stażu pracy wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15-letniego okresu zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia na kolei.
Warunek wieku do 31 grudnia 2008 r. mogły spełnić jedynie kobiety urodzone do 31 grudnia 1953 r. Do dnia 31 grudnia 2008 r. powinny one były ukończyć 55 lat i posiadać 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 15-letni okres zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia na kolei
Podstawa:
art. 50 ustawy emerytalnej.
Na warunkach określonych w art. 184
Osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które nie nabywają prawa do emerytury wcześniejszej na zasadach dotychczasowych określonych w art. 46 w związku z art. 32, 33 i 39 lub art. 50 ustawy emerytalnej >patrz wyżej, mogą przejść na emeryturę wcześniejszą na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, jeżeli spełnią warunki do emerytury określone w tym przepisie. Uprawnienie to dotyczy ubezpieczonych, którzy legitymują się na dzień 1 stycznia 1999 r. stażem pracy wynoszącym co najmniej 20 lat (kobieta) i 25 lat (mężczyzna), w tym wymaganym okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Wiek emerytalny uprawniający do emerytury określa się na podstawie przepisów dotychczasowych, tj. na podstawie art. 32, 33, 39 i 40 ustawy emerytalnej.
Przykładowo na emeryturę określoną w art. 184 ustawy emerytalnej będą mogły przejść osoby, które wiek uprawniający do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze osiągnęły po 31 grudnia 2008 r.
Dotychczasowymi przepisami regulującymi wiek uprawniający do przejścia na emeryturę są:
- przepisy art. 32 ustawy emerytalnej uprawniające do przejścia na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które odsyłają do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
Przykład
Pracownik wykonujący prace w szczególnych warunkach zaliczane do wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., uprawniony był do emerytury w wieku 60 lat.
Nie mógł ubiegać się o emeryturę na podstawie art. 46 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej, bowiem nie spełniał warunku osiągnięcia wieku do 31 grudnia 2008 r.
Jeżeli legitymuje się na dzień 1 stycznia 1999 r. stażem pracy wynoszącym co najmniej 25 lat, w tym 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach, nabędzie prawo do emerytury na zasadach określonych w art. 184 ustawy emerytalnej w związku z art. 32 tej ustawy
- przepisy art. 39 ustawy emerytalnej uprawniające do przejścia na emeryturę w wieku obniżonym o okresy pracy górniczej wykonywanej, przez co najmniej 5 lat:
a) pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
b) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki lub węgla brunatnego. Dotychczasowy powszechny wiek emerytalny podlegający obniżeniu o okresy pracy górniczej to wiek 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet. Ubezpieczony powinien udowodnić na dzień 1 stycznia 1949 r. ogólny staż pracy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 5-letni okres pracy górniczej uzasadniający obniżenie powszechnego wieku emerytalnego o 6 miesięcy za każdy rok takiej pracy, nie więcej niż o 15 lat,
- przepisy art. 40 ustawy emerytalnej uprawniające do przejścia na emeryturę kobietę w wieku 55 lat, a mężczyznę w wieku 60 lat, jeżeli posiadają na dzień 1 stycznia 1999 r. co najmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych (kobieta) i 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych (mężczyzna), w tym co najmniej 15 lat okresu zatrudnienia na kolei liczonego łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia na kolei.
Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.
W związku z wydłużeniem wieku emerytalnego nie zmieniły się warunki przejścia na emeryturę na zasadach określonych w art. 184 ustawy emerytalnej. Ustawa zmieniająca zniosła natomiast z dniem 1 stycznia 2013 r. warunek rozwiązania stosunku pracy przez osoby, które – w dacie ubiegania się o emeryturę – były pracownikami. Kontynuowanie zatrudnienia w ramach stosunku pracy nie będzie zatem stanowiło przeszkody do przyznania emerytury.
Natomiast – z uwagi na regulację wynikającą z art. 103a ustawy emerytalnej – prawo do świadczenia zostanie zawieszone do czasu rozwiązania stosunku pracy i przedłożenia w ZUS dokumentu potwierdzającego ustanie zatrudnienia.
Przykład
Pan Jan, urodzony w dniu 15 maja 1954 r., pracuje w kopalni w ramach umowy u pracę od 1 lutego 1973 r., a w okresie od 1 lutego 1977 r. do 31 stycznia 1998 r., a więc przez 20 lat, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę górniczą pod ziemią. Zamierza wystąpić w styczniu 2013 r. z wnioskiem o emeryturę w wieku ustalonym na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej w związku z art. 39 tej ustawy.
Zainteresowany na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 5-letni okres pracy górniczej umożliwiający obniżenie wieku emerytalnego. Zainteresowany udowodnił 20-letni okres pracy górniczej, wobec czego powszechny wiek emerytalny wynoszący 65 lat ulega obniżeniu o 10 lat pracy górniczej.
W przypadku zainteresowanego do emerytury określonej w art. 184 ustawy emerytalnej uprawnia go wiek 55 lat, który osiągnął w dniu 15 maja 2009 r.
Przykład
Pan Karol, urodzony w dniu 15 maja 1953 r., powszechny wiek emerytalny, uprawniający go do emerytury powszechnej, wynoszący 66 lat i 10 miesięcy, osiągnie w dniu 15 marca 2020 r. Od 1 maja 1976 r. wykonuje zatrudnienie na kolei na stanowisku maszynisty pojazdów trakcyjnych.
Z wnioskiem o emeryturę wcześniejszą na zasadach określonych w art. 184 ustawy emerytalnej w wieku określonym w art. 40 zamierza wystąpić po osiągnięciu wieku 60 lat, w czerwcu 2013 r. Zainteresowany na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei.
Każdy pełny rok zatrudnienia na pojeździe trakcyjnym liczy się bowiem przy ustalaniu prawa do emerytury na warunkach określonych w art. 184 ustawy emerytalnej w związku z art. 40 w korzystniejszym wymiarze, tj. jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei. Zainteresowany może więc wystąpić z wnioskiem o ustalenie prawa do emerytury po osiągnięciu wieku 60 lat.
Przykład
Pani Wanda, urodzona 15 maja 1954 r., powszechny wiek emerytalny, uprawniający ją do emerytury powszechnej, wynoszący 60 lat i 6 miesięcy osiągnie w dniu 15 listopada 2014 r. Od 1 maja 1977 r. wykonuje zatrudnienie na kolei na stanowisku konduktorki.
Z wnioskiem o emeryturę wcześniejszą na zasadach określonych w art. 184 ustawy emerytalnej w wieku określonym w art. 40 zamierza wystąpić po osiągnięciu wieku 60 lat i 6 miesięcy, tj. w listopadzie 2014 r.
Zainteresowana nie mogła ubiegać się o emeryturę na podstawie art. 50 ustawy emerytalnej, gdyż wiek 55 lat osiągnęła w roku 2009. Może natomiast wystąpić z wnioskiem o emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej w związku z art. 40 tej ustawy, gdyż na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodniła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei.
Ustalanie wysokości
Wysokość emerytury przyznawanej na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej ustala się na nowych zasadach określonych w art. 26 ustawy emerytalnej. Zgodnie z tym przepisem emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.
Podstawę obliczenia ustala się zgodnie z art. 25 ustawy emerytalnej i stanowi ją kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem ich waloryzacji, zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca, poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego.
Jeżeli ubezpieczony nabył prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej przy ustalaniu wysokości tej emerytury, kapitał początkowy podlega przeliczeniu, jeżeli ubezpieczonemu ustalono prawo do tej emerytury w wieku niższym niż powszechnie obowiązujący wiek emerytalny. Kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych przyjętych do jego obliczenia okresu równego różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym, ustalonym zgodnie z art. 24 ustawy emerytalnej według daty urodzenia ubezpieczonego, a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę przez tego ubezpieczonego (art. 185 ustawy emerytalnej).
Doliczenie wyżej wymienionego okresu stanowiącego różnicę pomiędzy wiekiem emerytalnym ustalonym w myśl art. 24 ustawy emerytalnej a wiekiem faktycznego przejścia na emeryturę nie powoduje ponownego ustalenia okresu nieskładkowego, przyjętego do obliczenia kapitału początkowego.
Przykład
Pan Jan, urodzony w dnu 15 lutego 1953 r., wykonywał od 1 lutego 1982 r. do 31 grudnia 1997 r., tj. co najmniej przez 15 lat, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace w szczególnych warunkach zaliczane do wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Na dzień 1 stycznia 1999 r. zainteresowany legitymuje się również ogólnym stażem pracy, wynoszącym 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Emerytura przysługuje zainteresowanemu po osiągnięciu wieku 60 lat i może onubiegać się o jej przyznanie już w lutym 2013 r. Zainteresowany od 1 lutego 1998 r. pozostaje w stosunku pracy i ubiegając się o emeryturę, nie zamierza rozwiązywać stosunku pracy.
W związku ze zniesieniem od 1 stycznia 2013 r. warunku rozwiązania stosunku pracy ZUS po zbadaniu, czy zainteresowany spełnia wszystkie warunki do przyznania emerytury, będzie mógł przyznać emeryturę oraz zawiesić prawo do tej emerytury w związku z kontynuowaniem stosunku pracy w ramach stosunku pracy.
Kapitał początkowy tego ubezpieczonego zostanie przeliczony poprzez dodanie do okresów składkowych ustalonych na dzień 1 stycznia 1999 r. i przyjętych do obliczenia kapitału początkowego tego ubezpieczonego różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym tego ubezpieczonego, który wynosi 66 lat i 9 miesięcy, a wiekiem przejścia na emeryturę, tj. wiekiem 60 lat.
