Nowelizacja ustawy o PIT, która weszła w życie z początkiem 2022 r. (Polski Ład), uchyliła możliwość preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci. Dotychczasowe zasady zastąpione zostały tzw. ulgą 1500 zł. Dla wielu podatników wprowadzone rozwiązanie okazało się niekorzystne. Uzasadniona fala krytyki, z którą spotkała się ta ulga, spowodowała, że wraz z wejściem w życie Polskiego Ładu 2.0 preferencja dla osób samotnie wychowujących dzieci została przywrócona, choć w nieco zmodyfikowanej postaci.

Ulga 1500 zł

Ulga 1500 zł była odliczeniem przysługującym od podatku. Założeniem ustawodawcy było, aby rodzice, korzystający dotychczas z preferencyjnego opodatkowania dochodów jako osoby samotnie wychowujące dzieci, nie stracili na wprowadzeniu nowego rozwiązania. Jak bowiem wynika z informacji podanej przez Ministerstwo Finansów, ulga miała odpowiadać uśrednionej korzyści, którą osiągali podatnicy rozliczający się jako samotni rodzice na podstawie poprzednio obowiązujących (do końca 2021 r.) przepisów.

Czytaj więcej

Podatki
Polski Ład 2.0: rodziny mogą połączyć ulgi i zapłacić mniej fiskusowi

Ze względu na znaczące podwyższenie kwoty wolnej od podatku od 1 stycznia 2022 r., założenia ustawodawcy nie znalazły odzwierciedlenia w rzeczywistości. Poprzednio obowiązujący preferencyjny sposób opodatkowania dochodów samotnych rodziców w wielu przypadkach okazał się korzystniejszy od wprowadzonej ulgi 1500 zł. Warto przypomnieć, że do końca 2021 r. kwota wolna od podatku była kwotą degresywną, czyli malała wraz ze wzrostem dochodów podatników. Nie przysługiwała ona podatnikom, których dochód do opodatkowania przekraczał 127 000 zł. Od początku 2022 r., wraz z wejściem w życie Polskiego Ładu, kwota wolna przysługuje każdemu podatnikowi rozliczającemu PIT na zasadach ogólnych, bez względu na kwotę osiągniętego dochodu. Kwota wolna wynosi obecnie 30 tys. zł.

Stare zasady, ale zmodyfikowane

W ramach nowelizacji przepisów (Polski Ład 2.0) ustawodawca przywrócił zasady preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci.

Preferencja polega na tym, że na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym podatek jest określany w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci. Dzięki takiemu rozwiązaniu samotny rodzic korzysta m.in. z podwójnej kwoty wolnej od podatku, a więc w sumie 60 000 zł jego dochodów podlega zwolnieniu z opodatkowania.

W myśl znowelizowanych przepisów prawo do rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca dzieci przysługuje rodzicowi lub opiekunowi prawnemu, będącemu panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności. Dodatkowo, możliwość skorzystania z preferencyjnego opodatkowania uwarunkowana została wymogiem, aby rodzic lub opiekun prawny w roku podatkowym samotnie wychowywał dzieci:

1) małoletnie,

2) pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną, bądź

3) pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia, uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innym państwie.

Należy zaznaczyć, że dla celów podatkowych do dochodów rodziców samotnie wychowujących dzieci doliczane są, co do zasady, dochody małoletnich dzieci, zarówno własnych, jak i przysposobionych. Podstawa opodatkowania rodziców powiększana jest o dochody małoletnich dzieci. Kumulacja dotyczy tylko rodziców. Nie dotyczy natomiast opiekunów prawnych małoletniego dziecka. Dodatkowo, sumowanie dochodów nie obejmuje wszystkich rodzajów dochodów osiąganych przez małoletnie dzieci. Ustawa przewiduje tu bowiem wyjątki. Są to m.in. dochody z tytułu pracy małoletniego dziecka, stypendia, a także renty rodzinne. Dochody te powinny zostać rozliczone w zeznaniu podatkowym złożonym na imię i nazwisko małoletniego dziecka >szerzej na ten temat na s. 13–14.

Do sumy dochodów rodziców oraz ich małoletnich dzieci nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w ustawie o PIT.

Są też ograniczenia

Preferencyjne rozliczenie rodziców i opiekunów prawnych samotnie wychowujących dzieci, w przypadku wychowywania pełnoletnich dzieci do ukończenia 25. roku życia, które kontynuują naukę, ograniczone zostało przez ustawodawcę w przypadku osiągania przez dzieci dochodów (przychodów) przekraczających ustawowe progi. Preferencja ta nie jest bowiem dostępna, gdy dziecko uzyska w roku podatkowym:

- przychody objęte ulgą dla młodych lub ulgą na powrót,

- dochody opodatkowane wg skali podatkowej, z wyjątkiem renty rodzinnej, lub dochody z zysków kapitałowych, opodatkowane 19-proc. podatkiem dochodowym,

– w łącznej wysokości przekraczającej 12-krotność kwoty renty socjalnej określonej w ustawie z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego.

Od marca 2022 r. renta socjalna wynosi 1338,44 zł, zatem jej 12-krotność to kwota 16 061,28 zł. Warto zwrócić uwagę, że kwota warunkująca korzystanie z preferencyjnego opodatkowania nie jest znana od początku roku. Waloryzacja renty socjalnej następuje bowiem dopiero w marcu danego roku podatkowego. Stąd uzasadnione wydaje się przyjęte rozwiązanie, że ustalając limit dochodów dziecka w danym roku, należy odwołać się do kwoty renty socjalnej obowiązującej w grudniu tego roku.

Dodatkowo ustawodawca doprecyzował, że z preferencyjnego sposobu opodatkowania dochodów rodziców i opiekunów prawnych samotnie wychowujących dzieci nie mogą skorzystać osoby, które wychowują dziecko wspólnie z inną osobą, w tym również, gdy dziecko znajduje się pod opieką naprzemienną, a obydwojgu rodzicom przyznano świadczenie wychowawcze 500+.

Wyłączenia dla przedsiębiorców

Należy pamiętać, że preferencyjne opodatkowanie dochodów osób samotnie wychowujących dzieci nie ma zastosowania, gdy osoba samotnie wychowująca dziecko lub jej dziecko:

- stosuje przepisy o 19-proc. podatku liniowym lub o zryczałtowanym podatku od przychodów ewidencjonowanych (z wyjątkiem ryczałtu od przychodów osiągniętych z najmu, podnajmu i dzierżawy w ramach tzw. najmu prywatnego),

- podlega opodatkowaniu podatkiem tonażowym lub na zasadach wynikających z przepisów o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych.

Istotną zmianą, która obowiązuje od 1 stycznia 2022 r., jest modyfikacja przesłanek wyłączających skorzystanie z preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci. Z preferencji mogą skorzystać także osoby, które co prawda prowadziły działalność gospodarczą, w stosunku do której wybrały opodatkowanie 19-proc. podatkiem liniowym lub zryczałtowanym podatkiem, ale przez cały rok podatkowy nie osiągnęły przychodów ani nie poniosły kosztów uzyskania przychodów. Innymi słowy, z preferencyjnego sposobu opodatkowania mogą skorzystać osoby, które złożyły „zerowy” PIT-36L lub „zerowy” PIT-28.

Zaliczki na PIT

Polski Ład 2.0. przewiduje, że samotny rodzic może złożyć oświadczenie o zamiarze skorzystania z preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci już na etapie kalkulacji miesięcznej zaliczki na podatek przez płatnika.

Co ciekawe, ustawodawca nie uregulował jednak odrębnych zasad kalkulacji miesięcznej zaliczki na podatek dla osób samotnie wychowujących dzieci w okresie od 1 lipca 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. Regulacje dotyczące kalkulacji zaliczki na podatek osób samotnie wychowujących dzieci wejdą w życie dopiero 1 stycznia 2023 r. Natomiast przepisy przejściowe wskazują jedynie, że w okresie od 1 lipca 2022 r. do 31 grudnia 2022 r., ilekroć w przepisach dotyczących zasad kalkulacji zaliczki na podatek osób, które złożyły oświadczenie o zamiarze opodatkowania dochodów łącznie z małżonkiem, jest mowa o opodatkowaniu dochodów łącznie z małżonkiem, to należy rozumieć przez to również opodatkowanie dochodów na zasadach określonych dla osób samotnie wychowujących dzieci. Z kolei, gdy w przepisach mowa o małżonku, należy przez to rozumieć również dziecko, co niewątpliwie brzmi nad wyraz kuriozalnie…

Sposób liczenia miesięcznej zaliczki po złożeniu przez podatnika oświadczenia zależy od osiągniętego przez podatnika dochodu:

- gdy dochody podatnika nie przekroczą kwoty 120 tys. zł, a dziecko nie uzyska żadnych dochodów, które łączy się z dochodami podatnika – zaliczki za wszystkie miesiące roku podatkowego wynoszą 12 proc. dochodu uzyskanego w danym miesiącu od tego płatnika i są dodatkowo pomniejszane za każdy miesiąc o kwotę stanowiącą 1/12 kwoty zmniejszającej podatek,

- natomiast gdy dochody podatnika przekroczą kwotę 120 tys. zł, a dochody dziecka, które łączy się z dochodami podatnika, nie przekraczają tej kwoty – zaliczki za wszystkie miesiące roku podatkowego wynoszą 12 proc. dochodu uzyskanego w danym miesiącu od tego płatnika.

Warto zwrócić uwagę, że mowa jest tutaj o dochodzie, czyli o przychodach po odliczeniu kosztów uzyskania przychodu oraz po odliczeniu potrąconych przez płatnika w danym miesiącu składek na ubezpieczenie społeczne podatnika.

Nierezydent nie zawsze z preferencją

Preferencyjny sposób opodatkowania ma zastosowanie również do osób posiadających ograniczony obowiązek podatkowy w Polsce, tj. nierezydentów podatkowych, którzy samotnie wychowują dzieci i łącznie spełniają warunki wymienione w ustawie, tj.:

1) mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym państwie należącym do Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii,

2) udokumentowały certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych,

3) w umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartej przez Polskę z państwem rezydencji podatnika zawarte zostały postanowienia o wymianie informacji dotyczących osób fizycznych,

4) osiągnęły podlegające opodatkowaniu w Polsce przychody w wysokości stanowiącej co najmniej 75 proc. całkowitego przychodu osiągniętego w danym roku podatkowym.

Należy pamiętać, że organ podatkowy, kontrolując zeznanie podatkowe, może żądać przedstawienia odpowiedniego zaświadczenia potwierdzającego wysokość przychodów osiągniętych przez osoby samotnie wychowujące dzieci wydanego przez organ podatkowy kraju rezydencji tych osób.

Kto zyska, a kto straci na zmianach

Zastosowanie preferencyjnego sposobu opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci może mieć znaczny wpływ na obciążenia podatkowe samotnych rodziców i opiekunów prawnych. W dalszej części artykułu przedstawione są przykładowe kalkulacje porównujące obciążenia podatkowe w trzech wariantach. Porównana została wysokość podatku rocznego oraz wynagrodzenia netto dla:

- osoby niekorzystającej z preferencyjnego opodatkowania,

- osoby korzystającej z preferencyjnego opodatkowania jako samotny rodzic, a także

- osoby, która uprawniona była do skorzystania z ulgi 1500 zł na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów. Ze względu na to, że kalkulacja w tej części dotyczy przepisów obowiązujących do 30 czerwca 2022 r., w tabelach poniżej uwzględniona została ulga dla klasy średniej. W przypadku kalkulacji dotyczących stanu prawnego obowiązującego od 1 lipca 2022 r. lub gdy na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów osoba nie była uprawniona do zastosowania ulgi dla klasy średniej, w tabelach wpisane zostało 0 >patrz kalkulacje.

Jak wynika z przedstawionych kalkulacji, przywrócenie preferencyjnego opodatkowania samotnych osób przynosi największą korzyść podatkową osobom, które uzyskują odpowiednio wyższe zarobki. Obliczenie podatku w podwójnej wysokości od połowy rocznych dochodów może także pozwolić niektórym podatnikom, którzy przekroczyliby próg podatkowy, na uniknięcie zastosowania wyższej stawki podatkowej w wysokości 32 proc.

W przypadku osób zarabiających 50 000 zł rocznie przywrócenie preferencyjnego opodatkowania spowoduje, że podstawa opodatkowania wyniesie mniej niż 30 000 zł. Co za tym idzie, podatek należny wyniesie 0 zł. Natomiast w przypadku kalkulacji opierającej się na przepisach obowiązujących do 30 czerwca 2022 r. podatek roczny wyniósłby 1725 zł. Po uwzględnieniu ulgi 1500 zł takie osoby miałyby zobowiązanie wyższe o około 225 zł niż w przypadku zastosowania preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci.

Natomiast dla osób, które osiągają najniższe przychody, tj. tych, których wynagrodzenie miesięczne kształtuje się na poziomie wynagrodzenia minimalnego, przywrócenie preferencji wspólnego opodatkowania pozostanie neutralne. W przypadku tych osób podstawa opodatkowania w każdym wariancie nie przekracza 30 000 zł. Oznacza to, że w każdym przedstawionym przypadku podatek do zapłaty wyniesie O zł.

Autor jest doradcą podatkowym, starszym konsultantem w Zespole Podatków Osobistych i Doradztwa dla Pracodawców MDDP