Żelazna kurtyna euro

[b][link=http://blog.rp.pl/blog/2009/02/06/jacek-cieslak-zelazna-kurtyna-euro/]skomentuj na blogu[/link][/b]

Jeszcze podczas ostatnich wakacji euro kosztowało 3,3 zł. Czuliśmy się na Zachodzie, a i w Ameryce jak u siebie. Bywało nawet taniej niż w Polsce! Ale kiedy skoczyło na 4,7 zł, powrócił dawny, koszmarny dylemat: stać nas czy nie? Przeliczać czy nie przeliczać wartość złotego na obce waluty, bo słono musimy płacić w zachodnim sklepie, kawiarni, restauracji. Zaczęliśmy się bać, czy światowy kryzys nie zafundował nam nowej żelaznej kurtyny. Kurtyny euro.

[srodtytul]Nie wychodzić z hotelu, leżeć[/srodtytul]

Kiedy w czasach PRL nie śniłem o zagranicznych podróżach, bo za granicę raczej się nie wyjeżdżało, intrygowały mnie – niczym powieści science fiction – perypetie jednego z bohaterów serialu „Czterdziestolatek”. Na zagranicznej delegacji nie stać go było dosłownie na nic. Równie ciekawe były rady, jakie dostał od delegacyjnego bywalca. Na miasto w dzień nie wychodzić, bo wszędzie straszna drożyzna. Najlepiej leżeć w hotelowym pokoju i oszczędzać energię na wieczór. Wtedy można iść na służbowy bankiet i najeść się za darmo do syta. W filmie o inżynierze Karwowskim padała również rada, jak na zagranicznych przyjęciach znaleźć się na trasie przemarszu kelnerów i sięgnąć po przekąski odpowiednio szybko, zanim ich zabraknie. A potem do hotelu. Do łóżka. Leżeć. Nie tracić energii, której uzupełnienie jest tak kosztowne!

Przykład ten dotyczył sytuacji ekskluzywnej – inżyniera w krótkiej zagranicznej podróży służbowej, który dostał diety, czyli wymarzone w przodującym na świecie socjalistycznej systemie – dewizy! Rzeczywistość bywała okrutniejsza i motyw z „Emigrantów” Mrożka, gdzie polski gastarbeiter kupił zamiast konserwy pokarm dla psów, bo był tańszy – w sam raz na jego kieszeń, wcale nie był wymysłem teatru absurdu. Mój tata, gdy płynął promem do Szwecji, przeżył jeden dzień o kanapce i wodzie, bo wolał mi kupić czekoladę niż sobie parówki w dewizowym bufecie. Na więcej nie było go stać.

Dobrze pamiętam opowieści kolegi o ojcu, który był naukowcem w Polskiej Akademii Nauk. Wyjeżdżając na stypendium do Paryża, zabrał w walizce pośród uczonych opracowań i notatek… konserwy i suszoną kiełbasę. Przykro to wspominać, ale wędlina pozostawiona w lodówce stojącej na korytarzu paryskiej stacji PAN zginęła w niewyjaśnionych okolicznościach, jakby działali tam charakterystyczni dla PRL nieznani sprawcy. Okazywało się, że w obliczu wysokich cen żywności lub głodu zasady savoir vivre’u przestawały się dla Polaków w Paryżu liczyć. Do anegdoty przeszło indagowanie rodaków przez amerykańskich celników o „polska klobasa”, choć już rekwirowanie zapasów żywności wcale nie było śmieszne. Przyprawiło wielu o łzy rozpaczy.

Ci, którzy wybierali się turystycznie bliżej, w objazd po Europie, ładowali do malucha – poza namiotem, śpiworami i materacami – konserwy, a nawet weki! Dumnie zwiedzali wiedeńskie wzgórze Kahlenberg, skąd król Jan Sobieski dowodził zwycięską bitwą z Turkami. A potem skromnie wracali na pole campingowe, gdzie na butli gazowej i w kocherze odgrzewali przywiezione z Polski smakołyki. Na więcej ich nie było stać.

[srodtytul]No Holland, Polland! [/srodtytul]

Nigdy nie zapomnę swojego pierwszego wyjazdu do czechosłowackiej wówczas Tatrzańskiej Łomnicy, w 1988 r. Wybór wędlin, sałatek, słodyczy, a i alkoholi, robił na przybyszach z krainy konsumenckich niedoborów wrażenie tak wielkie jak legenda El Dorado na konkwistadorach.

Tym większe podniecenie czułem, ruszając latem 1991 r. na Zachód, do Paryża. Wielu z moich rówieśników kończyło studia, zaczynaliśmy pracować. I oto mieliśmy się wybrać w wymarzoną pierwszą podróż zagraniczną za własne pieniądze. Nikt nie marzył o samolotach. Latały wysoko ponad nami, daleko poza zasięgiem naszych możliwości. Tanich linii nie było. Dla nas był autobus, a najczęściej autostop. Jechaliśmy boso, ale w ostrogach. W kantorach zamieniliśmy wszystkie oszczędności na franki, marki, pesety, liry. Znudzony widokiem Waryńskiego na stuzłotowym bilecie Narodowego Banku Polskiego, bo tak nazywały się wówczas oficjalnie polskie pieniądze, oglądałem francuskie monety i olbrzymie banknoty z zacięciem numizmatyka jak przepustkę do raju.

Triumfalnie wjeżdżaliśmy do Paryża, choć byliśmy koszmarnie niewyspani, wymęczeni. Dopiero na miejscu poznaliśmy siłę naszych pieniędzy. A raczej ich słabość. Po opłaceniu campingu na dalekich przedmieściach starczało na serek brie, mleko, bagietkę. Było jeszcze na obiad w studenckiej mensie, gdzie mistrz francuskiej kuchni polecał koszmarnie tłuste mięso, a największą wartość stanowiła darmowa woda kranowa. Doskonale wypełniała żołądek.

Jednak spuszczeni z peerelowskiego łańcucha nie narzekaliśmy! Przyjazd metrem na stację przy Notre Dame, spacer po Polach Elizejskich, wejście do Luwru, Centrum Pompidou i katedry w Sant Denis dawało tak duży zastrzyk energii, że więcej do szczęście nie było nam potrzeba. Dlatego śpiewaliśmy: „Oprócz błękitnego nieba, nic mi dzisiaj nie potrzeba!” Marka Jackowskiego z Maanamu. Nie była to prawda do końca, bo potrzebowaliśmy jeszcze na wieczorne wino, by popatrzyć na witraże Notre Dame w promieniach zachodzącego słońca. Przydawało się do rozpoczęcia rozmów z naszymi europejskimi rówieśnikami przy fontannach Dzielnicy Łacińskiej albo na schodach Sacre Coeur.

I tu zaczynał się problem. Trzeba było przeliczać grosz, oddalić od centrum, gdzie piwo czy wino było tańsze o kilkadziesiąt centymów. To zaś w perspektywie finansowej kilkunastu dni dawało gigantyczne oszczędności. Wtedy można było o kilka dni dłużej sączyć wino razem z młodymi Niemcami, Anglikami, Amerykanami, a także z Holendrami, z którymi ciągle nas mylono. – Where do you come from? – padało pytanie. – Polland. – Holland? – brzmiała odpowiedź. – No Holland. Polland! – musieliśmy przekonywać głośno i dumnie, bo nikt nas się wtedy nie spodziewał w kolorowym tłumie. Nasze miejsce było do tej pory za żelazną kurtyną.

Odważniejsi z nas szybko tracili pieniądze i jak pustelnicy żyli po trzy dni o bułce i wodzie. Czekali na zbawienny autostop. Choć mieliśmy na patriotycznym koncie tylko takie epizody jak udział w dystrybucji bibuły czy w strajku o rejestrację NSZ w czerwcu 1989 r. – traktowano nas jak bohaterów. Hasło „Polska” otwierało drzwi do najdroższych limuzyn sunących po autostradach. Spełniał się europejski sen. Dziś Paryż, jutro Marsylia. Mediolan, Wenecja, Rzym. Dolce vita! Oferowano nam mieszkania i spanie gratis. Wyposażano na powrotną drogę w prowiant. Wiedzieli, że nie mamy kasy. Chcieli pomóc. To dopiero była solidarność!

[srodtytul]Zastaw się, a postaw[/srodtytul]

Tak wyglądał pierwszy powiew wolności za żelazną kurtynę. Tymczasem mijały kolejne lata i podczas podroży na Zachód stać nas było na jazdę już nie tylko autobusem, ale i pociągiem. Na hotele wciąż nie – ale na tanie pensjonaty i owszem.

Nigdy nie zapomnę specjalnej oferty, jaką otrzymałem podczas podróży poślubnej w hoteliku przy Hiszpańskich Schodach w Rzymie. Hiszpańskie Schody! Ależ to brzmiało! A jaka to była świetna miejscówka. Co z tego, że z widokiem na... ścianę! Życie kusiło na ulicach. W kawiarniach, do których wchodziliśmy nieśmiało. Ciesząc się z pierwszego espresso, pizzy, pasty i karafki stołowego wina w ogródku pośród murów rozpalonych codziennym żarem.

Siła złotówki rosła, a wraz z nią my. Nie przeliczaliśmy już obsesyjnie wartości towarów, a wspomnienie rodaka z kalkulatorem w ręku podczas odwiedzin w supermarkecie przechodziło do prehistorii.

Szczytem spełnienia naszych konsumenckich marzeń było wejście do Unii Europejskiej. Na deser staliśmy się obywatelami strefy Schengen. W podróż na Zachód nie trzeba było zabierać paszportów, wystarczył dowód osobisty, którego i tak nikt na dawnych granicach nie sprawdzał. Staliśmy się równouprawnionymi obywatelami europejskiej enklawy dobrobytu. Obiad w Berlinie nie był droższy niż w Warszawie, pizza w Rzymie od tej w Krakowie.

Ostatniego lata celebrowaliśmy euro po 3,3 zł – od Portugalii po Chorwację. Pierwsze sygnały o światowym kryzysie przyjmowaliśmy z niedowierzaniem. Ameryka była daleko. O tym, że zaczął się nasz bal na Titanicu, przekonaliśmy się przed świętami. Tania Słowacja wchodząca do strefy euro straciła powab. Warto było zarezerwować ferie w Alpach, choć euro za 3,7 zł nie było już tak przyjemne jak kiedyś. Zaczęły się dyskusje, czy jest sens robić przelewy, kiedy złotówka na pewno niedługo się wzmocni. Wierzyliśmy w jej wartość jak Gajowiec z „Przedwiośnia” w polską walutę.

Tymczasem styczeń zmroził nas ochłodzeniem gospodarki i potężną inflacją. Paradoksalnie, kiedy euro w ostatnim tygodniu osiągnęło wartość 4,7 zł – niektórym zrobiło się bardzo gorąco. Przejazd z Polski czy Czech do Austrii, Niemiec i Włoch znowu stał się podróżą w inny ekonomiczny wymiar. Miło jest nie tłoczyć się w kolejce przed wyciągiem, ale karnet narciarski za 30 euro dziennie pustoszy portfel. Poczuliśmy, że nasz polski dobrobyt słabo był zakorzeniony w światowej ekonomice, a dawny, zapomniany już koszmar, czy przeliczać złotego na obce waluty, odżył w pamięci szybciej, niż się tego spodziewaliśmy. Wrócił jak stary, niechciany nałóg.

Ale na razie żyjemy jeszcze po ułańsku. Robimy z zagranicy telefoniczne przelewy, by dopłacić do miesięcznej raty kredytu kolejne franki szwajcarskie ponad zakładany plan. Pocieszamy się, że prawdziwe problemy mają ci, którzy stracili pracę i nie stać ich na codzienne utrzymanie. Co tam, że piwo kosztuje trzy euro. Nic to, że w listopadzie była to równowartość dziesięciu złotych, teraz zaś 14. Zastaw się, a postaw się!