Poli tury

„Najpewniejszą rzeczą w poliamorii jest ciągła zmiana", deklaruje online znana amorystka. Ale bardziej uderza wypowiedź innej: „Nie przeszkadzał mi fakt, że mój mąż z nią sypia. Zabolało, gdy zobaczyłam, jak trzyma ją za rękę i zagląda w oczy". A miało być bez mieszczańskiej, samolubnej zazdrości...

Samolubnej? Przecież to właśnie poliamoria jest formą egoizmu, chęci zaspokajania potrzeb bardziej swoiich niż kogoś innego. Bardzo trudno sobie przecież wyobrazić sytuację, w której wszystkie zaangażowane w taki układ osoby do końca go akceptują. Szczególnie w wypadku par. Zwykle jedna strona chce tego bardziej niż druga, która jest poniekąd przymuszana do akceptacji takich zachowań. A jest to bardzo niekomfortowe i sieje zwątpienie. Choć oczywiście zdarzają się jakieś rzadkie wypadki, gdy poziom owej akceptacji jest jednakowy. Widzi pani, z literatury jasno wynika, że poliamoryczna sieć to forma zwykłego rozpasania i seksualnej rozwiązłości. Opisuje to delikatny termin...

„Fantazje starego libertyna"?

„Otwarta orientacja socjoseksualna". Brzmi bardzo uczenie, ale chodzi o tolerancję i akceptację seksu poza związkiem, bez żadnych zobowiązań. Przy czym, jak wspomniałem, przeważnie jest tak, że poziom chęci zaangażowanych bywa niejednakowy. Cóż... Krótko mówiąc, mężczyźni chcą wolnego seksu częściej niż kobiety, dlatego niektóre partnerki mogą akceptować to tylko pozornie, w rzeczywistości są poddane presji i stawiane pod ścianą.

Czy nie idealizuje pan zbytnio kobiet? Nie wszystkie dadzą się rozstawiać po kątach i dla części z nich taki „związek" to doskonała okazja, by kochać się z wieloma mężczyznami bez posądzenia o upadłość. Pamięta pan, z jakim wdziękiem robiła to Kalina Jędrusik?

Na pewno z akceptacją męża, Stanisława Dygata.

Każdy z kochanków przechodził z nim „rozmowę kwalifikacyjną", a odrzuceni nigdy nie stawali u łoża małżonki...

Ale ja wcale nie powiedziałem, że jest jakaś różnica między rozwiązłością u kobiet i u mężczyzn. Uważam wręcz, że nie ma żadnej. Proszę wybaczyć, ale z kimś ci mężczyźni musieli to, do licha, robić! Przecież nie z innymi mężczyznami. Kobiety ze względu na zjawisko prostytucji robiły to po prostu trochę rzadziej i bardziej dyskretnie. Mężczyźni ostentacyjnie.

A jednak część amorystek mówi o byciu „wmanewrowaną" przez męża w taki poliukład, który jednak w końcu im się spodobał...

Tego do końca nie wiemy. Często „wmanewrowana" strona godzi się, robiąc dobrą minę do złej gry, by nie tracić partnera, nie rozbijać rodziny, nie przewracać życia dzieci do góry nogami, przeczekać „aż przejdzie" i tak dalej.

Może to druga strona medalu emancypacyjnego? Trzeba udawać chojraczkę, a nawet dokooptować sobie kochanka, byle nie postawić się w roli cierpiętnicy i zdradzanej ofiary.

Tak, to może być kwestia „honoru".

Monogamia to zawłaszczanie partnera. Ogranicza go i odbiera wolność. Może przyzwolenie na rozkosze z innym to właśnie altruizm i wyraz miłości? Czy wie pan, jak definiują wierność autorki wspomnianego poradnika?

Szczęśliwie nie.

„Wierność ma niewiele wspólnego z tym, z kim się sypia. Wierność polega na tym, że szanuje się związki partnera z jego przyjaciółmi i kochankami i dba o ich dobre samopoczucie jak o własne".

Jeśli tak, to dlaczego aż ?92 procent z nas ma typowe, monogamiczne preferencje, ?a poliamoryzm pozostaje zjawiskiem nietypowym? Jak widać, inaczej pojmujemy wierność i nie zwykliśmy nazywać jej egoizmem.

Ale po co w ogóle ta wierność? Życie jest takie krótkie...

Niestety. Uzasadnia to biologia, bo nawet jeśli nie chcemy tego przyznać, jesteśmy poniekąd zwierzętami i w znakomitej większości należymy do trzech procent znanych w przyrodzie  gatunków monogamicznych. Wymóg wierności jest biologicznym przystosowaniem, by móc wychować nieprawdopodobnie długo niesamodzielne ludzkie dziecko. Proszę zauważyć, że szał namiętności przeżywany jest przez mieszkańców całego świata tak samo, ?bez względu na kulturę. To także mechanizm biologiczny wykształcony po to, by utrzymać monogamię związku, choćby przez ?kilka lat.

Po to też dano nam zazdrość, obcą „układom planetarnym"?

To inny mechanizm. Badania psychologiczne mówią, że zazdrość jest wynikiem niskiego poczucia wartości jako partnera. Pojawia się, gdy myślę, że jestem niewystarczająco atrakcyjny dla partnerki i ona mnie może opuścić.

I to wszystko? Myślałam raczej, że zazdrość odchodzi wraz z namiętnością...

Nie. To, jak powiedziałem, problem naszej samooceny jako partnera w związku. Staję się zazdrosny, gdy podejrzewam, że mogę zostać na lodzie. Dlatego uważam, że u poliamorystów stopień zazdrości musi być paradoksalnie o wiele wyższy niż w związkach monogamicznych. Tam nie kończy się bowiem na podejrzeniach, że ów alternatywny kochanek może się pojawić. On już tam jest, co oznacza, że ja już jej nie wystarczam.

Ale jeśli nie odczuwam nawet śladu zazdrości o partnera, to czy na pewno wciąż mi na nim zależy?

Tu istnieje pewna ambiwalencja. Zazdrość nie jest wskaźnikiem miłości, ale miłość oznacza, że zależy mi, aby ów wybrany ze mną był. W związku poliamorycznym wydaje się to wręcz kwadraturą koła! Tym bardziej że, o ile w relacji dwojga ludzi partner nie zawsze daje nam powody do zazdrości, o tyle w sieć wieloosobową są one wpisane z definicji. Zagrożenie zdradą nie jest tu podejrzeniem, jest faktem.

Czy w takim razie układ polikochliwy naprawdę można nazwać związkiem?

Zależy, jak go rozumieć. Istnieją bowiem dwa rodzaje związków: wspólnotowy i kontraktowy. W tym pierwszym nie ma podziałów na moje i twoje ani rozróżnienia na ty i ja – jesteśmy jednością. Do takiej formy związku jesteśmy przyzwyczajeni. Ale to się zmienia. Współcześnie coraz więcej małżeństw ma w sobie element kontraktu: ja ci coś daję, a ty odwzajemniasz się czymś równie wartościowym. Pojawiają różne intercyzy, a związek traktujemy jak biznes czy konsumpcję. W takich relacjach używam cię jak samochodu, a gdy się zepsujesz...

...wymieniam na lepszy model?

Właśnie. To podejście jest poniekąd efektem konsumpcjonizmu, ale też pewnej wolności społecznej. Także emancypacji kobiet: nie tylko potrafią sobie życiowo poradzić bez mężczyzn, ale są od nich bardziej wykształcone. I co się dzieje? Oto powstała grupa mężczyzn na bardzo niskich szczeblach drabiny społecznej, których żadna kobieta nie chce. Z drugiej zaś strony istnieje grupa wysoko postawionych kobiet, też wypadających poza matrymonialny rynek, bo żaden facet nie jest dla nich wystarczająco dobry. To właśnie przyczynia się do rozluźnienia wspólnotowego modelu związku i powstania różnych innych, dziwnych form wspólnego życia. Obok tego rośnie tempo rozwodów. W tej chwili w Polsce rozpada się co trzecie małżeństwo.

Kontrakt łatwiej rozwiązać?

Owszem, tym bardziej że żyjemy w czasach niespotykanej wolności społecznej. Swoboda indywidualnego wyboru jest w tej chwili ogromna. A poliamoria jest właśnie konsekwencją poszerzania się obszaru wolności osobistej, choć jako zjawisko nie jest niczym nowym. Nowe jest to, że o niej głośno rozmawiamy.

Kto się wikła w polikochliwy układ?

Ludzie potrzebujący stymulacji lub znudzeni. Osobom skłonnym do poliamorii bardziej zależy na ciągłej ekscytacji, utrzymaniu erotycznego pobudzenia i życia uczuciowego niż na trwałości związku. Co więcej, taka sieć relacji tworzy może wiele problemów, ale nudę rozprasza radykalnie. A nuda jest poważnym zagrożeniem każdego związku. W końcu trudno się kimś nie znudzić, będąc z nim na przykład przez 30 lat! Wtedy, „otwierając" małżeństwo na starość, czynimy starania, by przetrwało życie uczuciowe.

Uczucia par przetrwają życie w czworokącie?

Nie wiem, czy wzajemne uczucia, ale życie uczuciowe na pewno. Tyle że Polakom poliamoryzm nie grozi z zupełnie innego powodu: otóż jesteśmy krajem zabieganych biedaków i dla kilkorga partnerów ani doby, ani środków nie starczy. Do takich zachowań skłonna była i jest raczej klasa próżniacza i ci, co nie chodzą w kieracie. W krajach zachodnich spora część ludzi staje się zamożna drogą dziedziczenia, co u nas nie jest możliwe. Między innymi dlatego nie widzę przyszłości przed polską poliamorią.

Nie będzie „rodzin" z partnerami A, B, C, D i E?

Rodzina zmienia się od dawna. Ostatnio pojawiła się patchworkowa. Ale monogamiczny związek kobiety i mężczyzny z gromadką dzieci wcale nie jest z historycznego punktu widzenia „tradycyjną" formą ludzkich związków.

A co nią jest?

Monogamia seryjna. Proszę nie zapominać, że jeszcze sto lat temu ludzie żyli o połowę krócej i jedno z małżonków umierało często po kilkunastu latach. Drugie zawierało wtedy inny związek. Dopiero antybiotyki radykalnie zmieniły sytuację, ale stało się to dopiero w międzywojniu.

Wymuszona wdowieństwem monogamia seryjna to jednak nie poliamoria...

Mówię tylko, że nie ma sensu rwać włosów z głowy nad zmianami w modelu rodziny, bo to proces stały. Od rodzin wielopokoleniowych żyjących pod wspólnym dachem przeszliśmy do obecnych, gdzie małżeństwa mieszkają oddzielnie. Niegdyś mąż był jedynym żywicielem rodziny, a żona żyła przy mężu, teraz oboje pracują zawodowo. I tak dalej. To jak płakanie nad rozlanym mlekiem, co nie znaczy, że nie warto się temu przyglądać...

A co będzie, gdy z polizwiązku urodzi się dziecko? Pomińmy „zgaduj-zgadula", kto jest ojcem, ale jak rozłożyć odpowiedzialność za jego wychowanie?

Widzi pani, im dłużej rozmawiamy, tym mocniej jestem przekonany, że są o wiele łatwiejsze sposoby życia niż poliamoria. Tego typu związki wymagają stworzenia na własny użytek zupełnie nowych definicji miłości, odpowiedzialności, lojalności i innych takich. Bo w tych istniejących one się prostu się nie mieszczą...

Bogdan Wojciszke jest wykładowcą psychologii, specjalistą w zakresie psychologii osobowości ?i psychologii społecznej, badaczem dynamiki bliskich związków międzyludzkich. Członek PAN, były redaktor naczelny „Przeglądu Psychologicznego". Ostatnio opublikował „Psychologię społeczną"