Piotr I Wielki postmodernistyczny

W Polsce na temat prezydentury Władimira Putina krążą rozmaite mity. Jeden z nich interpretuje politykę rosyjskiego prezydenta jako przejaw prawicowego autorytaryzmu.

Publikacja: 19.07.2014 15:00

Piotr I Wielki postmodernistyczny

Mit ten przedstawia przywódcę Federacji Rosyjskiej jako męża stanu, który demonstruje prawosławną religijność, umacnia w narodzie poczucie patriotycznej dumy, walczy z gospodarczym kosmopolityzmem oligarchów, szczędzi przywilejów mniejszościom seksualnym, zatroskany jest kondycją demograficzną rodaków, wreszcie twardo realizuje interesy rządzonego przez siebie państwa na arenie międzynarodowej.

Taki polityczny pakiet budzi nad Wisłą różne emocje. W większości są one negatywne, ponieważ znacząca, a więc lewicowo-liberalna, część polityczno-medialnego mainstreamu potępia Putina jako zamordystę, który wysłał do kolonii karnej skandalistki z Pussy Riot i zaanektował Krym. Mainstreamowym konserwatystom nie wypada więc chwalić Kremla chociażby za ustawę zakazującą demoralizacji dzieci i młodzieży, ponieważ to by mogło zostać odebrane jako dyskretne udzielanie poparcia spadkobiercy Iwana Groźnego i Stalina. Są jednak marginalne środowiska prawicowe, które odwołują się głośno do antyamerykańskich resentymentów i nie wahają się podziwiać prezydenta Rosji jako chrześcijańskiego rycerza wojującego ze zgnilizną Zachodu.

Książka holenderskiego politologa Marcela H. Van Herpena zadaje kłam rozpowszechnionym w Polsce wyobrażeniom. Niestety, rozwlekły tytuł „Putinizm. Powolny rozwój radykalnego reżimu prawicowego w Rosji" brzmi bardzo zniechęcająco, a poza tym może mylić. Gdy staje on przed oczami znaczącej części polskich czytelników, wielu z nich może się spodziewać po tej pozycji wyłącznie utwierdzenia się w swoich przekonaniach. Chodzi tu przede wszystkim o postrzeganie Putina jako polityka wrogiego zachodniej demokracji i sprzyjającego kształtowaniu się w Rosji alternatywnego modelu politycznego i cywilizacyjnego.

Van Herpen jednak zaskakuje. Z jego książki można bowiem wywnioskować, że rosyjski przywódca to nie żaden słowianofil czy orędownik eurazjanizmu, lecz i w istocie polityk zapatrzony w Zachód. Autor wskazuje trzy źródła inspiracji, z których nieświadomie (co należy podkreślić) czerpie Putin, chociaż bynajmniej nie są one jedynymi czynnikami, które decydują o charakterze systemu rosyjskiego. Te źródła to międzywojenny faszyzm włoski, rządy Napoleona III Bonapartego oraz populistyczna „wideokracja" Silvia Berlusconiego.

Najmniej przekonujące wydają się tu związki putinizmu z reżimem Benita Mussoliniego. Kreml prowadzi przecież politykę historyczną, w ramach której faszyzm – również w swojej pierwotnej, włoskiej wersji – stanowi czyste zło. To jednak jest oczywiście tylko propaganda. Można wziąć pod uwagę coś bardziej istotnego – Mussolini przekształcił demokrację parlamentarną w system jednopartyjny i rozbudził wśród Włochów apetyty imperialne. Ale nie był to jedyny polityk w dziejach, który wykazywał takie skłonności i na którym z tego powodu mógłby się wzorować Putin.

Znacznie ciekawsze są dwa pozostałe źródła inspiracji. Napoleon III, wprowadzając we Francji w roku 1852 dyktaturę (formalnie ogłaszając się cesarzem), odpowiedział na poczucie zagrożenia żywione przez mieszczaństwo i chłopów wobec rewolucyjnego proletariatu miejskiego oraz potrzebę silnego przywódcy, który przywróciłby porządek i zgodę narodową. Putin zaś postanowił zapanować nad rosyjskim chaosem epoki jelcynowskiej i dlatego, obejmując prezydenturę, zainicjował rządy silnej ręki.

Wreszcie dochodzimy do Berlusconiego. Van Herpen porównuje jego partię do putinowskiej Jednej Rosji. Forza Italia to – zdaniem autora – zarządzana odgórnie formacja bez programu, oparta wyłącznie na osobie jej założyciela i sponsora, działająca jak przedsiębiorstwo, łącząca w sobie „nowoczesne, kapitalistyczne zarządzanie z feudalnymi zależnościami personalnymi". Do tego dochodzi manipulowanie przez włoskiego polityka wyborcami za pośrednictwem monopolu medialnego, bo przecież sednem berluskonizmu jest wizerunkowa gra przywódcy narodu.

Van Herpen przytacza opinię rosyjskiego politologa Stanisława Biełkowskiego, według którego Berlusconi zainteresował Putina chirurgią estetyczną. Powołuje się też na ekspertów twierdzących, że rosyjski prezydent przeszedł lifting twarzy obejmujący wypełnienie policzków, uniesienie brwi, usunięcie worów pod oczami i zastrzyki botoksu. I warto zacytować jeszcze jedno porównanie: „W przypadku Berlusconiego mamy do czynienia z męskością charakterystyczną dla latynoskiego kochanka i kobieciarza, w przypadku Putina z męskością sportowca chętnie pozwalającego się fotografować jako jeździec z gołym torsem, pilot samolotu lub kierowca wyścigowy – zawsze łaknącego okazji do narcystycznego pokazu siły fizycznej i asertywności".

Wydaje się więc, że prezydent Rosji to przede wszystkim spadkobierca Piotra I Wielkiego. Car z dynastii Romanowów zafascynowany był jednak zachodnim oświeceniem. Putin to też imitator Zachodu, tyle że zapatrzony w politykę epoki postmodernizmu. I być może jest tak samo jak ta epoka nieprzewidywalny i bezkształtny.

Marcel H. Van Herpen „Putinizm. Powolny rozwój radykalnego reżimu prawicowego ?w Rosji", Wydawnictwo Józef Częścik Grupa Wydawnicza Harmonia, Gdańsk 2014

Mit ten przedstawia przywódcę Federacji Rosyjskiej jako męża stanu, który demonstruje prawosławną religijność, umacnia w narodzie poczucie patriotycznej dumy, walczy z gospodarczym kosmopolityzmem oligarchów, szczędzi przywilejów mniejszościom seksualnym, zatroskany jest kondycją demograficzną rodaków, wreszcie twardo realizuje interesy rządzonego przez siebie państwa na arenie międzynarodowej.

Taki polityczny pakiet budzi nad Wisłą różne emocje. W większości są one negatywne, ponieważ znacząca, a więc lewicowo-liberalna, część polityczno-medialnego mainstreamu potępia Putina jako zamordystę, który wysłał do kolonii karnej skandalistki z Pussy Riot i zaanektował Krym. Mainstreamowym konserwatystom nie wypada więc chwalić Kremla chociażby za ustawę zakazującą demoralizacji dzieci i młodzieży, ponieważ to by mogło zostać odebrane jako dyskretne udzielanie poparcia spadkobiercy Iwana Groźnego i Stalina. Są jednak marginalne środowiska prawicowe, które odwołują się głośno do antyamerykańskich resentymentów i nie wahają się podziwiać prezydenta Rosji jako chrześcijańskiego rycerza wojującego ze zgnilizną Zachodu.

Plus Minus
Podcast „Posłuchaj Plus Minus”: AI. Czy Europa ma problem z konkurencyjnością?
Plus Minus
„Psy gończe”: Dużo gadania, mało emocji
Plus Minus
„Miasta marzeń”: Metropolia pełna kafelków
Plus Minus
„Kochany, najukochańszy”: Miłość nie potrzebuje odpowiedzi
Materiał Promocyjny
Jak budować współpracę między samorządem, biznesem i nauką?
Plus Minus
„Masz się łasić. Mobbing w Polsce”: Mobbing narodowy