Wdzięczność ludu

Skałkowski, urodzony w niewielkim galicyjskim majątku w końcu epoki napoleońskiej, już w czasie studiów prawniczych we Lwowie odkrył w sobie naturę patrioty i wywrotowca. W ciągu dwóch lat edukacji (1839–1840) ustanowił swoisty rekord zaangażowania w sprawy mało związane ze studiowaniem. Był członkiem wszystkich aktywnych we Lwowie organizacji konspiracyjnych, za co austriackie władze aresztowały go aż trzy razy.

Ale nie to robi prawdziwe wrażenie. Naprawdę imponuje fakt, że w ciągu dwóch lat nauki w lwowskim więzieniu karmelickim spędził aż 18 miesięcy. Wynik iście stachanowski.

Biografowie podają, że studia przerwał, by zdobyć pieniądze na dalszą edukację. Udało mu się to zresztą błyskawicznie, skoro już rok później, w 1841, odnajdujemy go w roli żaka na uniwersytecie w Wiedniu. Zapewne wtedy oddał się dwóm swoim pozostałym pasjom, poezji i miłości do ludu.

Czy ta ostatnia była szczera? Czy raczej nawiązywała do przesłania epoki? Trudno powiedzieć. Faktem jest natomiast, że większość jego produkcji literackich była nie tylko tematycznie związana z galicyjskim chłopstwem, ale też temuż chłopstwu dedykowana.

Przypomniany już „Krakowiak kosynierów" aż polśniewa blaskiem ostrych chłopskich kos i całkiem wprost wzywa do krwawego buntu przeciw zaborcy (acz trzeba przyznać, że całkiem lojalnie wobec Wiednia bierze na cel wyłącznie Moskwę i Berlin). Inna pieśń „Krzyż za lud" dość proroczo zaczyna się od słów: „Dalej, bracia, topór w dłonie..." Nie miejsce tu jednak na egzegezę poezji Skałkowskiego; warto się natomiast przyjrzeć szekspirowskiemu splotowi jego dalszych losów.

Oto jako dojrzały dwudziestosześciolatek żeni się z Justyną Klarą z Sikorskich. Osiada z żoną w Tarnowie, by szybko powrócić do knucia przeciw zaborcom i patriotycznej konspiracji. Jego pieśń o Bartoszu jest już w tym czasie przebojem niepodległościowej młodzieży i zagrzewa serca do rychłej walki.

W 1846 roku Skałkowski wraz z rówieśnikiem  Edwardem Dembowskim mocno angażuje się w praktyczne przygotowania do powstania. Jego osobistą misją ma być przekonanie do udziału w buncie włościan i rzemieślników. Jest druga połowa lutego 1846 roku. Powoli formują się szlacheckie oddziały powstańcze i próbują się przebić do Krakowa.

Ale nagle odzywa się jak grom z jasnego nieba nieobliczalne fatum. Równolegle z rewoltą szlachecką zaczyna się tragedia, która przeszła do historii jako rzeź galicyjska. Podburzeni przez Austriaków chłopi pod symboliczną komendą  Jakuba Szeli atakują pańskie dwory i wyrzynają ich mieszkańców. Napadają również na podążające w stronę Krakowa oddziały powstańcze. Galicja spływa szlachecką krwią i płonie ogniem podpalonych dworów.

Kto jest jedną z pierwszych ofiar? Marceli Skałkowski ginie pierwszego dnia rabacji, 19 lutego 1846 roku, w podtarnowskiej wsi Burzyn. Nie znam szczegółów jego egzekucji, ale można sobie wyobrazić, że podczas przekonywania chłopów do powstańczych racji trafił na niespodziewany sprzeciw.

Czy użyto siekiery? Kosy? A może piły do drewna, której liczne zastosowania do szlacheckich egzekucji są dość powszechnie opisane? Trudno powiedzieć. Zostaje wyobraźnia i produkcje literackie Skałkowskiego, stojące w swoim przesłaniu w niejakiej kontrze do osobistego losu poety.

Porwała mnie niegdyś ta biografia. Zafascynowała swoim szekspirowskim rysem. Złośliwym uśmiechem fortuny, która na nice obraca ludzkie marzenia i intencje. Skałkowski z miłości do ludu trafia pod topór? Gdzież tam, jest mordowany zwykłą siekierą przez opiewanych przez siebie kosynierów.