Odsetki za zwłokę wykluczają kapitałowe

Może się domagać jednocześnie odsetek kapitałowych będących wynagrodzeniem za korzystanie z jego pieniędzy tylko wówczas, gdy zostało to wyraźnie zastrzeżone w umowie.

[b]Takie stanowisko, którego praktyczne skutki trudno przecenić, zajął Sąd Najwyższy (sygn. I CSK 187/08)[/b].

Sprawa ta dotyczy pożyczki udzielonej w 1995 r. przez PGNiG SA spółce akcyjnej EuRoPol. Strony podpisały kilka aneksów do tej umowy, na mocy których została zwiększona wysokość pożyczki i zmieniony sposób spełnienia świadczenia. Pożyczka została ostatecznie spłacona wraz z ustalonymi w umowie odsetkami kapitałowymi liczonymi do dnia wymagalności oraz odsetkami ustawowymi za zwłokę liczonymi po przekroczeniu ustalonych w umowie terminów spłaty poszczególnych rat pożyczki.

Do sądu zaprowadził pożyczkodawcę i pożyczkobiorcę spór co do sposobu ustalenia odsetek.

Pożyczkodawca twierdził, że oprócz ustawowych odsetek za zwłokę należnych na podstawie art. 481 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70928]kodeksu cywilnego[/link] ma prawo za okresy opóźnienia także do odsetek kapitałowych w wysokości ustalonej w umowie.

Suma odsetek kapitałowych przypadających na okresy zwłoki w spłacie rat pożyczki, choć ich stopa była znacznie niższa niż odsetek ustawowych, przekraczała 36 mln zł i o tę kwotę PGNiG wystąpiło przeciwko spółce EuRoPol do sądu.

[srodtytul]Ważna zasada interpretacji umów [/srodtytul]

Sąd I instancji oddalił to żądanie. Powołując się na wskazane w art. 65 § 2 k.c. zasady interpretacji umów, stwierdził, iż z umowy pożyczki zawartej w 1995 r. nie wynika, że wolą stron było obciążenie pożyczkobiorcy w razie zwłoki w jej spłacie podwójnymi odsetkami.

Pożyczkodawcy należą się więc za okres opóźnienia tylko odsetki za zwłokę w wysokości odsetek ustawowych, skoro strony nie ustaliły innej ich wysokości. W myśl art. 65 § 2 k.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Sąd II instancji zaakceptował wyrok sądu I instancji, przytaczając na poparcie przyjętego w nim rozstrzygnięcia inne jeszcze argumenty. Sąd ten, odwołując się do art. 481 § 2 k.c., przyjął jako regułę, że po powstaniu opóźnienia wierzyciel ma prawo tylko do odsetek za opóźnienie, bez kumulacji z odsetkami kapitałowymi.

W skardze kasacyjnej pożyczkodawca zarzucił naruszenie art. 359 § 1 k.c. głoszącego, że odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu, a także z art. 481 i art. 65 k.c.

Pełnomocnik pożyczkodawcy zaznaczył, że w sprawie tej chodzi o zagadnienie fundamentalne: co jest regułą, a co wyjątkiem od niej, słowem – czy odsetki za zwłokę i kapitałowe należą się kumulatywnie czy alternatywnie. Jeśli regułą jest kumulacja prawa do nich, to w razie opóźnienia pożyczkobiorca zapłaci tylko odsetki za zwłokę, pod warunkiem że zostało to wyraźnie w umowie przewidziane.

Jeśli takiego zastrzeżenia w umowie nie ma, to pożyczkodawca może domagać się za okres opóźnienia obu rodzajów odsetek.

Pełnomocnik pozwanego przekonywał, powołując się m.in. na orzeczenia Sądu Najwyższego i poglądy nauki prawa, iż zasadą jest, że do chwili upływu terminu wymagalności należą się pożyczkodawcy odsetki kapitałowe, tj. za korzystanie z jego pieniędzy, a gdy termin ten minął – tylko odsetki za zwłokę.

[srodtytul]Fundamentalna kwestia relacji [/srodtytul]

Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną, uznając za słuszne stanowisko sądów orzekających w tej sprawie co do relacji między odsetkami kapitałowymi a odsetkami za zwłokę. Była to kwestia fundamentalna. Sędzia Elżbieta Skowrońska-Bocian zaznaczyła, że w nauce prawa nie ma zgody co do tej kwestii.

– Jednakże Sąd Najwyższy w tym składzie podziela stanowisko – mówiła – że prawo wierzyciela do ustawowych odsetek za zwłokę powstałe na podstawie art. 481 k.c. bez względu na to, czy strony w umowie je zastrzegły, [b]eliminuje co do zasady możliwość pobierania odsetek kapitałowych. Przemawia za tym treść art. 481 § 2 k.c., który nie miałby sensu, gdyby było inaczej; po prostu ustawowe odsetki dodawałoby się do kapitałowych.[/b]

Gdyby zatem wolą stron była kumulacja tych odsetek, czyli odstąpienie od ustawowej zasady, musiałyby ją wyrazić w umowie. Z umowy zaś, o którą chodzi w tej sprawie, takiej woli wyprowadzić się nie da – zaznaczyła sędzia.

Sąd Najwyższy odniósł się też do twierdzenia pozwanego, że nie można zgłosić w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 65 k.c. dotyczącego faktów i ocen. Rozróżnienie między zarzutami dotyczącymi kwestii procesowych i materialnych sprawia wiele kłopotów – przyznała sędzia. W każdym wypadku należy to oceniać na podstawie okoliczności konkretnej sprawy.

[ramka][b]Ustawowe, gdy innych nie ustalono[/b]

Zasada zapisana w art. 481 § 1 k.c. jest taka: jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jeśli jednak wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy – to zapisano w § 2 art. 481 k.c. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać ponadto naprawienia szkody na zasadach ogólnych. [/ramka]

[i]masz pytanie, wyślij e-mail do autorki