Obrót wierzytelnościami – zasady opodatkowania VAT

Zbycie wierzytelności jest specyficzną transakcją na gruncie VAT. Jej konsekwencje budzą bowiem wątpliwości zarówno zbywającego, jak i nabywcy. Wynikają one przede wszystkim z niejednolitej wykładni dyrektywy VAT.

Dotychczasowe podejście

Wierzytelność jako uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia jest niewątpliwie prawem majątkowym. Z perspektywy zbywcy sprzedaż wierzytelności jest zatem zbyciem prawa majątkowego.

Dotychczas zbycie wierzytelności własnych traktowane było jako czynność niepodlegająca VAT. Wątpliwości pojawiały się natomiast po stronie nabywcy (jeśli nabywa wierzytelności poniżej wartości nominalnej). Zgodnie z przeważającą praktyką organów podatkowych, potwierdzaną przez część sądów administracyjnych, tego typu transakcje podlegały VAT według stawki podstawowej.

Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z 16 lutego 2010 (I FSK 2104/08)

stwierdził, że nabywca uwalnia sprzedawcę od wierzytelności, oszczędzając temu ostatniemu ryzyka i kosztów posiadania takiej wierzytelności. Świadczy więc usługę. W takiej sytuacji uznawano, że podstawą opodatkowania była różnica między wartością nominalną wierzytelności a ceną, po jakiej jest ona zbywana.

Podejście to nie tylko budziło wątpliwości na gruncie przepisów o VAT, ale również powodowało negatywne konsekwencje dla wielu podatników. Dotyczy to np. instytucji finansowych zbywających własne wierzytelności. Ze względu na wykonywanie czynności zwolnionych z VAT miały ograniczone prawo do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktur wystawionych przez nabywców wierzytelności.

Trybunał rozstrzygnął spór

Europejski Trybunał Sprawiedliwości  27 października 2011 wydał wyrok w sprawie GFKL Financial Services AG (C 93/10).

Dotyczy on spółki, która nabyła od banku portfel wierzytelności kredytowych za cenę nieznacznie przekraczającą połowę ich wartości nominalnej.

Zdaniem Trybunału ustalona przez strony takiej transakcji cena sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość wierzytelności w chwili sprzedaży, która jest uzależniona od wątpliwych perspektyw na ich spłatę i zwiększonego ryzyka niewypłacalności dłużników.

W konsekwencji różnica między wartością nominalną cedowanych wierzytelności a ceną ich sprzedaży nie jest wynagrodzeniem za ewentualną usługę świadczoną przez nabywcę.

Zdaniem Trybunału nie istnieje więc bezpośredni związek między hipotetycznym wynagrodzeniem nabywcy i jego świadczeniem. Natomiast, zgodnie z zasadami wspólnotowego systemu VAT, istnienie takiego związku jest niezbędne do tego, aby daną czynność uznać za podlegającą opodatkowaniu.

W konsekwencji Trybunał uznał więc, że ten, kto nabywa wierzytelność po cenie rynkowej niższej niż wartość nominalna, nie świadczy na rzecz zbywcy wierzytelności usługi opodatkowanej VAT.

Nieprzekonujące uzasadnienie

Odrębnie Trybunał potraktował prowizję z tytułu faktoringu czy premię del credere (z tytułu dodatkowej odpowiedzialności za spełnienie zobowiązania). Trybunał nie odniósł się do tego rodzaju rozliczeń wprost. Można jednak zakładać, że wynagrodzenie to może być traktowane jako opłata za usługę świadczoną przez faktora, polegającą na finansowaniu działalności podatnika (bez konieczności cesji wierzytelności na rzecz faktora).

Jeśli w ramach transakcji nie została wyodrębniona prowizja lub premia del credere, to konsekwencją wyroku ETS jest brak opodatkowania VAT transakcji nabycia wierzytelności. W tym zakresie stanowisko wyrażone przez Trybunał zasługuje na aprobatę. Można jednak czuć pewien niedosyt, jeśli chodzi o uzasadnienie.

ETS oparł się bowiem jedynie na braku bezpośredniego związku między wynagrodzeniem a świadczeniem. Wydaje się, że można było jednoznacznie stwierdzić, że w takiej sytuacji nie występuje jakiekolwiek świadczenie ze strony nabywcy wierzytelności.

Zbycie wierzytelności (najczęściej przeterminowanej) można bowiem porównać ze sprzedażą towarów, z których pozbyciem się właściciel ma trudności i istnieje obawa, że to się nie uda przed upływem terminu ich ważności. Czy wówczas nabywca towarów po cenie niższej od rynkowej świadczy jakąkolwiek usługę na rzecz sprzedawcy?

Odpowiedź wydaje się prosta: nie świadczy.

Analogicznie przy sprzedaży wierzytelności (po upływie terminu płatności) należy sformułować podobną konkluzję, tj. nabywca nie świadczy we wskazanych sytuacjach żadnej usługi na rzecz sprzedawcy.

Komentuje Paweł Fałkowski, doradca podatkowy w kancelarii FL Tax

Wyrok Trybunału zmienia dotychczasową praktykę opodatkowania VAT sprzedaży wierzytelności. W moim przekonaniu orzeczenie to może być podstawą do skorygowania VAT przez nabywców wierzytelności, którzy odprowadzili podatek od tego typu transakcji.

W świetle orzeczenia Trybunału nabycie wierzytelności według ich wartości rynkowej nie jest bowiem świadczeniem usługi przez nabywcę, a więc nie podlega VAT. Podatnicy zbywający wierzytelności, którzy odliczali podatek naliczony w związku z taką transakcją, również powinni zweryfikować swoje rozliczenia. Konieczność taka powstaje zgodnie z art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy o VAT.

Przepis ten zabrania odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktury dokumentującej czynności niepodlegające opodatkowaniu. Powstaje też pytanie, czy omawiany wyrok wpłynie na kwestię potraktowania czynności sprzedaży wierzytelności z perspektywy zbywającego. Dotychczas sprzedaż wierzytelności własnych traktowana była jako niepodlegająca VAT.