Reklama

Co się dzieje z emeryturą po śmierci? Jakie prawa ma rodzina? ZUS wyjaśnia

Śmierć członka rodziny, który pobierał emeryturę, wiąże się z ustaniem prawa do świadczenia. W związku z tym ZUS wstrzymuje wypłatę środków. Co dzieje się z pieniędzmi, które zostały zgromadzone na koncie emeryta? Czy rodzina ma do nich prawo?

Publikacja: 20.07.2025 08:06

Po śmierci emeryta jego rodzina może zatrzymać środki wypłacone w ramach ostatniej emerytury

Foto: Adobe Stock

Małgorzata Krzystała

Reklama

System emerytalny w Polsce składa się z trzech filarów, z czego pierwsze dwa są obowiązkowe, a trzeci dobrowolny. Pierwszy filar stanowi indywidualne konto ZUS, na które trafia większa część składek emerytalnych (12,22 proc. podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, czyli wynagrodzenia brutto). Te środki nie podlegają dziedziczeniu ani podziałowi. Drugi filar stanowi otwarty fundusz emerytalny i subkonto w ZUS lub wyłącznie subkonto. W tym przypadku obowiązują inne zasady, ponieważ rodzina ma prawo do środków i może ubiegać się o ich zwrot. Trzeci filar stanowią środki zebrane w programach emerytalnych PPE, IKE i IKZE, PPK i OIPE.

Jak wygląda wypłata ostatniej emerytury?

Zgodnie z art. 101 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią uprawnionego. Od tego momentu ZUS wstrzymuje wypłatę emerytury. Co dzieje się z wypłatą ostatniego świadczenia i w jakim przypadku należy je zwrócić?

„Po śmierci osoby pobierającej emeryturę lub rentę, ZUS wstrzymuje wypłatę świadczeń, ponieważ prawo do nich wygasa. Jeśli jednak emerytura lub renta została wypłacona po śmierci, ale w miesiącu, w którym ta śmierć miała miejsce, nie zawsze jest konieczne zwracanie tych środków do ZUS-u. W niektórych sytuacjach rodzina może zatrzymać ostatnią wypłatę, o ile zmarły miał do niej prawo” – mówi Marlena Nowicka, regionalna rzecznika prasowa ZUS w województwie wielkopolskim w wypowiedzi dla Rzeczpospolitej.

Czytaj więcej

Praca, Emerytury i renty

Rząd samodzielnie ustali wysokość minimalnego wynagrodzenia w 2026 roku

W piątek zakończyły się negocjacje płacowe w ramach Rady Dialogu Społecznego ( RDS). Nie przynios...

„Jeśli emerytura lub renta wpływała na konto bankowe, świadczenie za miesiąc, w którym nastąpiła śmierć, przysługuje zawsze, nawet jeśli osoba zmarła pierwszego dnia miesiąca. Jednak świadczenia za kolejne miesiące już nie przysługują i należy je zwrócić. Należy je zwrócić nawet w sytuacji, gdy pieniądze wpłynęły wcześniej, ponieważ termin wypłaty świadczenia przypadał na weekend lub inny dzień ustawowo wolny od pracy” – dodaje rzeczniczka.

Reklama

Jak podaje Marlena Nowicka, jeśli emerytura lub renta została dostarczona przez listonosza przed śmiercią emeryta, lub rencisty, rodzina może zatrzymać środki, o ile zmarły miał do nich prawo. Jeżeli jednak listonosz przyniósł pieniądze po śmierci, nie wolno ich przyjmować, ponieważ ZUS będzie domagał się ich zwrotu.

Czym jest niezrealizowane świadczenie i jak się o nie ubiegać?

Może się zdarzyć, że zmarły był uprawniony do emerytury przed śmiercią, ale nie zdążył jej pobrać lub nie została mu ona wypłacona. W takim przypadku mamy do czynienia z tzw. niezrealizowanym świadczeniem. Mówimy o nim również w momencie, gdy zmarły złożył przed śmiercią wniosek, ale nie otrzymał decyzji z ZUS z powodu prowadzonego postępowania. Co w tej sytuacji? Okazuje się, że niezrealizowane świadczenie może zostać wypłacone członkom rodziny na ich wniosek. Zgodnie z art. 136 wspomnianej wcześniej ustawy:

1. W razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku – małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

2. Osoby wymienione w ust. 1 mają prawo do udziału w dalszym prowadzeniu postępowania o świadczenia, nieukończonego wskutek śmierci osoby, która o te świadczenia wystąpiła.

Marlena Nowicka podaje przykłady takich sytuacji.

Przykład 1:

Pan Tadeusz zmarł 10 kwietnia, a ZUS nie zdążył jeszcze wypłacić emerytury za ten miesiąc. Członkowie rodziny mogą złożyć wniosek o wypłatę tego świadczenia.

Reklama

Przykład 2:

Pani Krystyna złożyła wniosek o emeryturę, ale zmarła, zanim ZUS wydał decyzję. W takiej sytuacji rodzina może również złożyć wniosek o niezrealizowane świadczenie.

Jeśli o wypłatę niezrealizowanego świadczenia ubiega się więcej niż jedna osoba, należna kwota zostanie podzielona na równe części. Aby otrzymać wypłatę, wniosek w tej sprawie należy złożyć w ciągu 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której przysługiwały świadczenia. Po tym czasie roszczenia wygasają, chyba że uprawniony złoży wniosek o dalsze prowadzenie postępowania w tej sprawie. Jakie dokumenty będą potrzebne?

Wniosek o niezrealizowane świadczenie (ENS)
Odpis aktu zgonu
Odpis aktu małżeństwa (jeśli wniosek składa małżonek)
Odpis aktu urodzenia (jeśli wniosek składa dziecko)
Oświadczenie lub inny dowód potwierdzający, że dana osoba prowadziła wspólne gospodarstwo ze zmarłym lub utrzymywała go (jeśli wniosek składa inny członek rodziny)

Dokumenty można złożyć w placówce ZUS, wysłać je pocztą lub przez Platformę Usług Elektronicznych ZUS. Zakład wyda decyzję w ciągu 30 dni. Ze świadczenia zostanie potrącony podatek, a osoba uprawniona otrzyma w kolejnym roku informację o dochodach (PIT-11), na podstawie której będzie mogła się rozliczyć.

Czytaj więcej

Praca, Emerytury i renty

Czerwcowi emeryci doczekali się zmian. Rząd przyjął ważne dla nich przepisy

Świadczenia osób, które przeszły na emeryturę w czerwcu w latach 2009–2019, będą podlegać ponowne...

Reklama

Co dzieje się z resztą środków zgromadzonych na koncie w ZUS?

Wiadomo już, że rodzina zmarłego ma prawo do ostatniej emerytury, przysługującej za miesiąc, w którym doszło do zgonu. Co dzieje się z resztę środków zgromadzonych w ramach pierwszego i drugiego filaru w ZUS?

„Składki, które wpływają na I filar, tj. na konto w ZUS (12,22 proc.) nie podlegają dziedziczeniu i po śmierci ubezpieczonego zasilają Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, którym zarządza ZUS, natomiast środki, które przekazywane są na II filar (7,3 proc.), tj. na subkonto w ZUS (4,38 proc.) i OFE (2,92 proc.) podlegają oczywiście dziedziczeniu” – wyjaśnia Marlena Nowicka. Warto również dodać, że główne konto ZUS pełni wyłącznie funkcję ewidencyjną i nie są na nim przechowywane realne środki, a co za tym idzie, nie ma możliwości ich wypłacenia.

Inaczej wygląda sytuacja w przypadku drugiego filaru. Jak zostało już wspomniane, te środki podlegają dziedziczeniu, co oznacza, że po śmierci emeryta, rodzina ma prawo do ich wypłaty. Połowę środków otrzymuje współmałżonek (w ramach wypłaty transferowej), a resztę (lub całość, jeśli współmałżonek nie żyje, lub gdy właściciel subkonta nie miał współmałżonka) osoby uposażone, które zostały wskazane przez zmarłego. Jeśli emeryt nie wskazał takich osób, środki wchodzą w skład spadku.

„Zmarły, wybierając osoby uprawnione do dziedziczenia składek, zaznacza udziały procentowe każdej z wymienionych osób. Otrzymają one wypłaty w formie bezpośredniej (przekaz pocztowy lub przelew), a jeśli uposażonym jest współmałżonek, to może (ale nie musi) przekazać te środki na swoje subkonto w ZUS lub konto w OFE. Wypłata dokonywana jest najwcześniej w terminie miesiąca, a najpóźniej w terminie 3 miesięcy od dnia przedstawienia dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby uprawnionej. Ma formę jednorazową lub jest wypłacana w ratach płatnych przez okres nie dłuższy niż 2 lata, zgodnie z pisemną dyspozycją osoby uprawnionej” – informuje rzeczniczka.

Należy pamiętać o tym, że ZUS nie może działać z urzędu w tej sprawie, a zatem, aby otrzymać środki, osoba uprawniona musi złożyć wniosek o transfer/wypłatę środków z subkonta osoby ubezpieczonej (formularz USS). Wniosek można złożyć w dowolnym momencie. Jeśli emeryt przed śmiercią wskazał w oświadczeniu uprawnione osoby, otrzymają one informację z ZUS, że mogą złożyć wniosek o wypłatę środków.