Przymusowy wykup akcji bez PCC

Ustawowy katalog czynności opodatkowanych PCC jest wyliczeniem zamkniętym, skoro więc taka transakcja nie została w nim wymieniona, nie podlega PCC.

[b]Tak orzekł NSA 28 października 2009 r. (II FSK 870/08).[/b]

Walne zgromadzenie spółki akcyjnej podjęło uchwałę o przymusowy wykup akcji od akcjonariuszy mniejszościowych (tzw. squeeze out).

W wyniku wykupu część akcji nabyła spółka A będąca akcjonariuszem większościowym. Zwróciła się do organów podatkowych z pytaniem, czy w związku z wypłatą wynagrodzenia z tytułu przymusowego wykupienia akcji powstanie po jej stronie zobowiązanie do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC).

Jej zdaniem nie, bo zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a) [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=185384]ustawy o PCC[/link] opodatkowaniu podlega umowa sprzedaży, do której nie można zakwalifikować przymusowego wykupu akcji.

Organ podatkowy nie zgodził się z tym stanowiskiem. Wskazał, że przymusowy wykup akcji mieści się w katalogu czynności cywilnoprawnych podlegających PCC, jako umowa sprzedaży praw majątkowych.

Spółka wniosła skargę do WSA, który uchylił zaskarżone rozstrzygnięcie. Podzielił pogląd spółki, że odwołując się do treści art. 418 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0878F97C9B855869DA1A3F9BAD45E3AB?id=133014]kodeksu spółek handlowych[/link], należy dojść do wniosku, że jest to szczególna instytucja prawna wyprowadzona wyłącznie na podstawie tego przepisu, z własnymi przesłankami, z własną procedurą, wyraźnie odróżniającymi ją od umowy sprzedaży. Organ podatkowy złożył od tego wyroku skargę kasacyjną.

NSA podzielił stanowisko, że przymusowy wykup akcji jest instytucją odrębną od umowy sprzedaży. Sąd I instancji trafnie przyjął, że brak oświadczenia woli o zamiarze zawarcia umowy sprzedaży, które jest zastąpione przez uchwałę wspólników, jest jednym z zasadniczych argumentów przesądzających o tym, że nie mamy w tym wypadku do czynienia ze sprzedażą.

Kodeks spółek handlowych przewiduje też dla tej instytucji własną procedurę. Odbiega ona znacząco od sposobów zawierania umowy sprzedaży. Sąd stwierdził, że jest to wystarczające, by uznać, że przymusowy wykup akcji nie podlega PCC.

[i]Autor jest członkiem Zespołu Zarządzania Wiedzą Podatkową firmy Deloitte[/i]

[ramka] [b]Komentuje Tomasz Kocowski konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego firmy Deloitte (biuro we Wrocławiu)[/b]

W ustawie o PCC ustawodawca określił katalog czynności, które podlegają temu podatkowi. Są to umowy nazwane, uregulowane w przepisach kodeksu cywilnego lub też inne czynności prawne. Wielokrotnie judykatura i doktryna podkreślały zamknięty charakter tego katalogu.

Ustawodawca nie posługuje się w tym wypadku określeniem sugerującym, że oprócz wskazanych w ustawie również inne czynności mogłyby podlegać opodatkowaniu, takim jak przykładowo „w szczególności” czy „między innymi”. Wprowadzając zamknięty katalog czynności objętych PCC, wyłączył zatem od opodatkowania inne podobne czynności, które nie zostały wyraźnie wskazane w przepisie.

Oznacza to, że czynności niewymienione w ustawowym katalogu nie podlegają PCC, nawet gdy wywołują skutki takie same bądź podobne do tych, które zostały w nim wyliczone.

Jak słusznie zauważył NSA, przymusowy wykup akcji od akcjonariuszy mniejszościowych nie jest tożsamy z umową sprzedaży. Jest bowiem osobną instytucją prawa uregulowaną w k.s.h. Co najważniejsze jednak, nie ma cech charakterystycznych dla umowy sprzedaży.

Jedną z cech umowy sprzedaży jest to, że dochodzi do niej przez zgodne oświadczenia woli stron umowy, o czym nie można mówić w przypadku squeeze out. Wykup jest dokonywany wbrew „zbywcy”, dodatkowo wątpliwości budzi kwestia oświadczenia woli ze strony „nabywcy”. By transakcja doszła do skutku, konieczne jest bowiem podjęcie skutecznej uchwały przez walne zgromadzenie spółki, której akcje są wykupywane.

„Nabywca” podejmuje zatem decyzję jako członek organu innego podmiotu, samo jego oświadczenie woli nie jest wystarczające. Tym samym w razie przymusowego wykupu brakuje tych elementów, które są konieczne do zawarcia umowy sprzedaży.