Nieważne dowody w kontroli skarbowej

Prowadząc kontrolę, organy podatkowe powinny przestrzegać ustalonych zasad. Wynikają one nie tylko z ordynacji podatkowej, ale również z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Niestety, w praktyce różnie z tym bywa. Z punktu widzenia przedsiębiorców najistotniejsze jest to, aby dowody zgromadzone w toku nieprawidłowo przeprowadzonej kontroli nie mogły mu zaszkodzić.

W tym celu mogą powoływać się na przepisy ordynacji podatkowej, które mówią, że dokumenty z czynności kontrolnych nie mogą być wykorzystywane jako dowody w postępowaniu. Tak jest tylko w dwóch przypadkach:

- gdy kontrola została wszczęta na legitymację i upoważnienie do jej przeprowadzenia nie zostało doręczone w ciągu trzech dni od jej rozpoczęcia,

- gdy przeprowadzono czynności kontrolne po upływie terminu wskazanego w upoważnieniu do ich przeprowadzenia.

Na tym jednak nie koniec. Jak wynika bowiem z orzecznictwa sądowego, przedsiębiorcy mogą powoływać się również na regulacje zawarte w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Jej przepisy odnoszą się bowiem do każdego naruszenia mającego istotny wpływ na wynik kontroli.

Potwierdza to m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 2 lutego  2011 r. (I SA/Po 707/10).

Sąd przypomniał, że kontrola działalności gospodarczej przedsiębiorców przeprowadzana jest na zasadach określonych w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, chyba że zasady i tryb kontroli wynikają z bezpośrednio stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego albo z ratyfikowanych umów międzynarodowych.

„Według ust. 2 art. 77 ustawy jedynie w zakresie nieuregulowanym w rozdziale 5 ustawy stosuje się przepisy ustaw szczególnych.

Zatem zawarte w niej unormowania mają charakter nadrzędny nad innymi ustawami regulującymi procedurę kontroli, w tym nad ordynacją podatkową i ustawą o kontroli skarbowej i mają zastosowanie do wszystkich kontroli prowadzonych przez uprawnione ustawowo organy państwa wobec przedsiębiorców, z wyłączeniem kontroli prowadzonych na podstawie prawa wspólnotowego oraz umów międzynarodowych”.

W sprawie, którą zajmował się WSA, organ kontroli żądał od podatniczki dostarczenia dokumentów dotyczących działalności gospodarczej. Prze- prowadzone zostały również liczne czynności kontrolne u  kontrahentów podatniczki mające na celu sprawdzenie otrzymanych od niej materiałów.

Uzyskane w ten sposób dokumenty zostały przez organ kontroli zweryfikowane i posłużyły do  wydania decyzji w  pierwszej instancji.

Działania organu miały –  zdaniem WSA – charakter kontroli podatkowej. Skoro tak, to organy obowiązane były do  skutecznego doręczenia upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Niestety, w ogóle tego nie uczyniły.

Sąd przypomniał, że „kontrolujący mają obowiązek działania tylko i wyłącznie w zakresie wskazanym w upoważnieniu – a niespełnienie tych wymagań będzie skutkować nieważnością czynności dowodowych przeprowadzonych w trakcie tej kontroli”.

W ocenie WSA postępowanie organu kontroli skarbowej nie spełniało ustawowych wymagań i było jaskrawo sprzeczne z przyjętym modelem kontroli podatkowej. „Zaakceptowanie tak zdegradowanej procedury prowadziłoby do wniosku o zbędności przepisów o kontroli podatkowej – stałyby się bezużyteczne.

Taki tryb postępowania prowadzi także do obejścia przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w kwestii kontroli przedsiębiorcy w zakresie terminów kontroli, które w przypadku przyjęcia wersji organu kontroli skarbowej w ogóle nie rozpoczęłyby biegu, a także w zakresie dopuszczalnej ilości kontroli w jednym czasie” – czytamy w uzasadnieniu wyroku.

Zdaniem WSA przeprowadzenie kontroli podatkowej pod pozorem postępowania kontrolnego jest istotnym naruszeniem prawa. Tym samym dowody przeprowadzone w toku kontroli nie mogą stanowić dowodu w żadnym postępowaniu administracyjnym, podatkowym, karnym lub karnoskarbowym dotyczącym kontrolowanego przedsiębiorcy.

Od reguły są wyjątki, ale trzeba o nich informować

Ochronie uprawnień kontrolowanego służy uprzedzenie go o zamierzonej kontroli i wskazanie jej zakresu (rodzaju podatku, który będzie przedmiotem kontroli i okresu objętego kontrolą). Określenie zakresu kontroli powinno być identyczne również w późniejszym upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli (art. 79a ust. 6 pkt 6 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej; dalej usdg) i nie może wykraczać poza zakres wskazany w upoważnieniu.

Zgodnie z art. 79 ust. 3 usdg o zamiarze wszczęcia kontroli nie zawiadamia się w przypadkach określonych w art. 282c op, czyli gdy kontrola ma być wszczęta na żądanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Takie żądanie przeprowadzenia kontroli może być zawarte np. w wystąpieniu prokuratora, gdy postępowanie przygotowawcze ujawni istnienie okoliczności sprzyjających popełnianiu przestępstw lub utrudniających ich ujawnienie, jak również innych organów uprawnionych do prowadzenia postępowania przygotowawczego o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Art. 282c op stosuje się odpowiednio do postępowania kontrolnego na podstawie art. 13 ust. 1a ustawy o kontroli skarbowej. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 282c § 3 op, po wszczęciu kontroli informuje się kontrolowanego o przyczynie braku zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli.

Zdaniem WSA w Poznaniu „wprawdzie forma udzielenia informacji nie została przez ustawodawcę szczegółowo określona, tym niemniej żądanie właściwego organu powinno być udostępnione stronie i zostać dołączone do akt sprawy.

Jego brak uniemożliwia nie tylko stronie ale także sądowi dokonanie weryfikacji tego czy faktycznie żądanie takie zostało wystosowane przez właściwy organ a zatem czy zachodzi jedna z ustawowych podstaw uzasadniających odstąpienia od zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej.

Podjęcie kontroli z pominięciem doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli i bez możliwości zweryfikowania zastosowania któregoś z (…) wyjątków stanowi naruszenie prawa, tj. art. 79 ust. 1 usdg i art. 31 uks w zw. z art. 282c § 1 i § 3 op, które miało istotny wpływ na wynik sprawy”.

Czytaj również:

Sprawdź czy musisz wpuścić inspektora

Za pomyłkę odpowie podatnik, a nie biuro

Kiedy zebrane dowody będą nieważne