Zatrzymanie osoby nierzadko jest pierwszą czynnością procesową. Podstawowy jego cel to izolacja osób na potrzeby toczącego się postępowania karnego. Ich sytuacja prawna istotnie się wówczas zmienia. Do najdalej idących konsekwencji zastosowania tego środka zaliczyć należy krótkotrwałe pozbawienie wolności osobistej, poddanie osoby zatrzymanej określonym czynnościom procesowym, transformację jej statusu procesowego i pociągnięcie do odpowiedzialności karnej.
W każdym przypadku pozbawienia w ten sposób wolności osobie zatrzymanej przysługuje zespół konstytucyjnie (rozdział II Konstytucji RP) i ustawowo określonych (rozdział 27 kodeksu postępowania karnego) gwarancji związanych z ingerencją organów ścigania w prawo do wolności i nietykalności osobistej człowieka. Obok uprawnień przysługujących osobie zatrzymanej k.p.k. przewiduje też wiele obowiązków dla organów procesowych, z których muszą się wywiązać, aby nie doszło do zarzutu nieprawidłowości zatrzymania.
Dla jednych prawa, dla drugich obowiązki
Sposób zabezpieczenia praw zatrzymanego rzutuje na prawidłowy przebieg procesu karnego. Zakres gwarancji prawnych i obowiązków nałożonych na organy stosujące zatrzymanie chroni bowiem pozycję procesową osoby zatrzymanej przed arbitralnością i nadużyciami organów państwa. Osobie zatrzymanej ustawa zapewnia ochronę poprzez szeroko zakreślony katalog jej uprawnień, a także obowiązków organów stosujących zatrzymanie i poprzez precyzyjne określenie przesłanek (podstaw) dopuszczalności jego stosowania.
Czytaj także: RRO interweniuje w sprawie kobiety zatrzymanej za "plakaty z Szumowskim". Nie miała prawa do kontaktu z adwokatem
Aby przebieg zatrzymania był zgodny z prawem, musi zostać spełniony warunek legalności, zasadności oraz prawidłowości. Oznacza to dla organów ścigania obowiązek zbadania: 1) zgodności zastosowania tego środka przymusu z obowiązującym prawem; 2) oceny okoliczności faktycznych i proporcjonalności uzasadniających celowość i potrzebę jego zastosowania oraz 3) sposobu wykonania zatrzymania, w tym także warunków panujących w chwili i w miejscu zatrzymania.
