Trybunał nie zaskoczył

[b]Rz: Trybunał w Strasburgu uznał, że homoseksualista ma takie samo prawo w przejmowaniu mieszkania w ramach umowy najmu po swoim zmarłym partnerze jak osoba heteroseksualna. Zaskoczył pana ten wyrok?[/b]

[b]Mirosław Wróblewski:[/b] Nie, gdyż Trybunał od lat stoi na stanowisku, że nie można nikogo dyskryminować ze względu na płeć czy orientację seksualną. Stąd przyjęcie interpretacji, że jeśli jakieś osoby żyją ze sobą w trwałym związku, niezależnie od tego, czy jest to związek hetero- czy homoseksualny, przysługują im pewne prawa majątkowe. Wyrok nie zaskakuje, gdyż potwierdza linię orzecznictwa, jaką prezentuje Trybunał w wielu podobnych sprawach. Może natomiast trochę zaskakiwać kilka innych kwestii.

[b]Jakich?[/b]

Po pierwsze, Trybunał nie wziął do końca pod uwagę wszystkich wątpliwości – a mianowicie tego, że pan Kozak w chwili śmierci swojego partnera prawdopodobnie nie mieszkał z nim w jednym mieszkaniu, co uniemożliwiało mu przejęcie najmu. Ale nie to jest najistotniejsze. Są tam sformułowania, których znaczenie wykracza poza tę konkretną sprawę. Trybunał w swoim wyroku stwierdził bowiem, że państwo w świetle rozwoju społecznego oraz zmian w postrzeganiu statusu rodziny musi brać pod uwagę to, iż nie istnieje jeden model życia rodzinnego czy prywatnego. Trybunał podkreśla, że państwo, wyłączając osoby żyjące w związku homoseksualnym z możliwości korzystania z pewnych praw, musi wykazać, że jest to konieczne dla ochrony rodziny złożonej z kobiety i mężczyzny, czyli jak określa to Strasburg – rodziny w tradycyjnym sensie.

[b]To znaczy, że wszystkie zapisy o ochronie rodziny w polskim prawie mogą zostać zakwestionowane jako dyskryminujące?[/b]

Trudno sobie wyobrazić, by tak się stało. W Polsce mamy szereg regulacji, które starają się chronić rodzinę w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, poczynając od art. 18 Konstytucji RP. Stanowi on, że małżeństwo to związek kobiety i mężczyzny. Na pewno jednak ten wyrok kwestionuje dotychczasową sądową wykładnię przepisów o wstępowaniu w stosunek najmu. Wystarczy przytoczyć dwa orzeczenia Sądu Najwyższego. W wyrokach z 2002 i 2009 roku stwierdził on, że faktyczne wspólne pożycie oznacza nieformalny stały związek między mężczyzną a kobietą. W kontekście wyroku Trybunału w sprawie pana Kozaka stanowisko SN wydaje się nadmiernie rygorystyczne i zapewne będzie musiało ulec zmianie.

[b]Ale skoro Trybunał uznaje dziś, że nie ma różnicy między konkubinatem kobiety i mężczyzny a dwojga osób tej samej płci w kwestiach majątkowych, to czy wkrótce nie stwierdzi, że ta sama zasada dotyczy np. wychowywania dzieci?[/b]

Mimo wszystko jest ciągle spora różnica między kwestiami majątkowymi a np. dotyczącymi wychowywania dzieci. Z wyroku Trybunału można wnioskować, że w sprawach majątkowych nie ma różnicy między tradycyjną rodziną a związkiem dwojga osób tej samej płci. Nie znaczy to jednak, że zostały też zakwestionowane przepisy prawa mówiące o tym, że dla ochrony rodziny w tradycyjnym znaczeniu dziecko powinno być wychowywane przez kobietę i mężczyznę. Trudno jednak z całą pewnością stwierdzić, jakie byłoby orzeczenie Trybunału, gdyby ktoś taką sprawę przedstawił. Na pewno ten wyrok może wywołać poważne reperkusje, jeśli chodzi o kwestię praw majątkowych par homoseksualnych.

[b]Do tej pory domagali się oni uchwalenia specjalnej ustawy o związkach partnerskich, która regulowałaby np. kwestię dziedziczenia. Co teraz?[/b]

Może się okazać, że taka ustawa nie będzie potrzebna. Jeśli interpretację zastosowaną przez Trybunał przejmą polskie sądy, to w wielu przypadkach się okaże, że na gruncie obecnego prawa partnerzy osób homoseksualnych będą mogli być traktowani jako osoby bliskie i dzięki temu nabywać prawa majątkowe. Tak jest np. w ustawie o TBS (Towarzystwach Budownictwa Społecznego – red.), która zawiera niemal identyczne rozwiązania jak te dotyczące przejmowania prawa najmu. Skoro więc w tamtym przypadku związki osób homoseksualnych mają takie same prawa jak osób heteroseksualnych, to wydaje się, że i tutaj sądy powinny orzekać podobnie. Nie jestem jednak pewien, czy nie lepszym rozwiązaniem byłoby, żeby zdecydował o tym ustawodawca, a nie sądy poprzez swoją wykładnię prawa.

[b]Czy polskie sądy mają obowiązek stosować się do wyroku Trybunału?[/b]