Spółki i dywidenda

Przepisy [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=8A0026F66B9014949CF3595E87EA09A6?id=133014]kodeksu spółek handlowych[/link] ustanawiają wyjątki od wyrażonej w art. 362 § 1 zdanie pierwsze ogólnej reguły, że spółka akcyjna nie może nabywać wyemitowanych przez nią akcji. Dopuszczalne jest więc nabycie przez spółkę akcji własnych m.in. w celu ich umorzenia czy też zaoferowania do nabycia pracownikom spółki. Co ważne jednak, akcje własne nabyte przez spółkę powinny być zbyte w ściśle określonym terminie (zależnie od celu czy sposobu ich nabycia rocznym bądź dwuletnim). Dla przykładu akcje własne nabyte celem zaoferowania ich pracownikom powinny być zbyte przez spółkę w ciągu roku od dnia ich nabycia, a jeśli nie nastąpi to w tym terminie – zarząd spółki niezwłocznie powinien dokonać ich umorzenia bez zwoływania walnego zgromadzenia (art. 363 § 3 i art. 363 § 5 zd. 1).

[srodtytul]Z akcji własnych praw się nie wykonuje[/srodtytul]

Jeśli spółka w jakikolwiek sposób nabyła akcje własne, to (zgodnie z art. 364 § 2) zawieszeniu z mocy prawa ulegają zarówno tzw. czyste prawa majątkowe, jak i prawa organizacyjne z nich wynikające (czyli np. prawo do dywidendy, prawo poboru, prawo głosu). Oznacza to, że w tych akcjach co prawda nadal zawarte jest prawo głosu czy prawo do dywidendy, ale – ze względów podmiotowych (spółka bowiem posiada samą siebie) – zawieszeniu podlega ich wykonywanie. To zawieszenie praw z akcji ma na celu wykluczenie możliwości wpływu zarządu spółki na jej działalność i na podejmowane przez nią uchwały.

Nie ulegają jedynie zawieszeniu uprawnienia do zbycia akcji, tj. rozporządzenia mające na celu wyzbycie się praw udziałowych. Uprawnienie to pozostaje w funkcjonalnym związku z nakazami zbycia akcji własnych.

Wykładnia językowa i funkcjonalna zakazów płynących z art. 364 § 2 pozwala zdecydowanie przyjąć stanowisko wyrażone przez większość doktryny, że dywidendę w spółce posiadającej akcje własne oblicza się z pominięciem tych akcji. Celem art. 364 § 2 jest po prostu pozbawienie spółki korzyści związanych z posiadaniem akcji własnych i tym samym zniechęcenie jej do ich posiadania. Jedynie na marginesie wspomnieć należy, że niekiedy w doktrynie wyrażany jest pogląd, iż spółce przysługuje dywidenda z akcji własnych, są to jednakże odosobnione głosy.

Tak więc gdy spółka akcyjna posiada akcje własne, cała suma przeznaczona do podziału rozdzielana jest między pozostałych akcjonariuszy (spółka – posiadacz określonej ilości akcji własnych – w tym podziale więc nie uczestniczy).

[srodtytul]Jaka kwota do podziału[/srodtytul]

Stosownie do art. 348 § 1 kwota przeznaczona do podziału między akcjonariuszy nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy, i należy ją pomniejszyć o niepokryte straty, akcje własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub statutem powinny być przeznaczone z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe.

Oznacza to, że od zsumowanych kwot zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego ewentualnie o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy, należy odjąć m.in. wartość akcji własnych, czyli wydatki spółki, jakie poniosła ona na ich objęcie.

Wynika to z tego, że art. 363 § 6 nakazuje umieścić akcje własne spółki w jej bilansie w osobnej pozycji kapitału własnego w wartości ujemnej. Zgodnie zaś z art. 28 ust. 1 pkt 9a ustawy o rachunkowości akcje własne księguje się według ceny ich nabycia. W wypadku akcji nabytych przez spółkę w postępowaniu egzekucyjnym ceną ich nabycia jest cena ustalona w tym postępowaniu powiększona o koszty poniesione w toku postępowania egzekucyjnego, które nie zostały spółce zwrócone. Jeśli zaś akcje zostały nabyte nieodpłatnie, ceną ich nabycia są wszystkie koszty poniesione przez spółkę w związku z ich nabyciem.

W doktrynie wyrażany jest pogląd, że ustawodawca traktuje nabycie akcji własnych – aż do momentu ich zbycia bądź umorzenia – jak poniesienie straty, co ma zniechęcać spółki (podobnie, jak wspomniano powyżej) do nabywania akcji własnych.