Pracownik socjalny odbierze dziecko

Postępowanie rozpoznawcze w sprawach o odebranie dziecka toczy się według przepisów o postępowaniu nieprocesowym, stanowiąc jedno z postępowań w sprawach opiekuńczych należących do spraw z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli. Ma ono materialnoprawne podstawy głównie w art. 100 i 175 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=46A77D053FC75A789ECF60450B008DD6?id=71706]kodeksu rodzinnego i opiekuńczego[/link] oraz w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=112695]konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej w Hadze 25 października 1980 r. (DzU z 1995 r. nr 108, poz. 528[/link]; [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=79756]DzU z 1999 r. nr 93, poz. 1085[/link]).

Postępowanie o wykonanie orzeczeń dotyczących odebrania dziecka jest unormowane w art. 598[sup]6[/sup] – 598[sup]13[/sup] [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=12B4F0A260CD94348B575C73A7C081F1?id=70930]k.p.c.[/link] Głównym organem wykonawczym prowadzącym to postępowanie jest kurator sądowy.

Także [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=179161]ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (DzU nr 180, poz. 1493)[/link] – znowelizowana 10 czerwca 2010 r., która weszła w życie 1 sierpnia [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=360458](DzU nr 125, poz. 842)[/link] – przewiduje możliwość odebrania dziecka, i to przez pracownika socjalnego. Jest to wyjątek od reguły, iż odebranie dziecka następuje na podstawie orzeczenia właściwego, niezależnego, bezstronnego i niezawisłego sądu.

[srodtytul]Kto i kiedy[/srodtytul]

Na podstawie art. 12a ust. 1 ustawy w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej w rozumieniu art. 115 § 11 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=6599C14C68081638DC470794D5E6A606?id=74999]k.k.[/link], w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej.

Zdaje się być oczywiste, że skoro art. 12a ust. 1 stanowi lex specialis, to w żadnym wypadku nie może być interpretowany rozszerzająco.

Uprawnienie to przysługuje wyłącznie pracownikowi socjalnemu, przy czym tylko wykonującemu obowiązki służbowe, oraz jedynie w sytuacji istnienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka, i to zagrożenia występującego w związku z przemocą w rodzinie.

Pracownikiem socjalnym może być osoba, która spełnia co najmniej jeden z warunków podanych w art. 116 ust. 1[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=328904] ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (DzU z 2009 r., nr 175, poz. 1362 ze zm.)[/link]. Ustawa ta przewiduje dwa stopnie specjalizacji zawodowej z zakresu pracy socjalnej. Prawo odebrania dziecka przysługuje pracownikowi socjalnemu niezależnie od stopnia posiadanej przez niego specjalizacji.

[wyimek]Odebranie dziecka następuje na podstawie orzeczenia niezawisłego sądu. Od tej zasady jest już wyjątek[/wyimek]

Pracowników socjalnych mogą zatrudniać nie tylko jednostki organizacyjne pomocy społecznej, tj. ośrodki pomocy społecznej oraz powiatowe (miejskie) centra pomocy rodzinie, ale również np. jednostki organizacyjne właściwe w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, szpitale, placówki opiekuńczo-wychowawcze, zakłady karne. W zasadzie prawo odebrania dziecka przysługuje jedynie pracownikom socjalnym jednostek organizacyjnych pomocy społecznej.

W rządowym projekcie zmian tej ustawy jako przykład bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka wskazano sytuacje, w których opiekun dziecka znajduje się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego.

[srodtytul]Decyzja[/srodtytul]

Decyzję o odebraniu dziecka pracownik socjalny podejmuje wspólnie z funkcjonariuszem policji, a także lekarzem lub ratownikiem medycznym czy pielęgniarką (art. 12a ust. 3 ustawy). Oznacza to, że pracownikowi socjalnemu przysługuje prawo odebrania dziecka na podstawie decyzji o odebraniu dziecka podjętej przez tego pracownika wspólnie z funkcjonariuszem policji oraz przynajmniej jedną z trzech osób, a mianowicie lekarzem, ratownikiem medycznym albo pielęgniarką. Według mnie decyzja ta ma formę ustną.

[srodtytul]Procedury[/srodtytul]

W zakresie odebrania dziecka stosuje się odpowiednio art. 598[sup]10[/sup], 598[sup]11[/sup] i 598[sup]12[/sup] § 1 zdanie pierwsze k.p.c.

Pracownik socjalny jest więc nie tylko uprawniony, ale i zobowiązany do żądania od policji udzielenia mu pomocy przy czynnościach związanych z przymusowym odebraniem dziecka, np. usunięcia osób, które mu w tym przeszkadzają. Przy odbieraniu dziecka pracownik socjalny jest zobowiązany zachować szczególną ostrożność i uczynić wszystko, aby dobro dziecka nie zostało naruszone, a zwłaszcza aby nie doznało krzywdy fizycznej lub moralnej.

[srodtytul]Gdzie umieścić [/srodtytul]

Prawo pracownika socjalnego polega na odebraniu dziecka z rodziny i umieszczeniu go – wyłącznie – u innej niezamieszkującej wspólnie określonej przez ustawę osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej. W rozumieniu art. 115 § 11 k.k. osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Gdy chodzi o rodzinę zastępczą to z reguły umieszczenie dziecka nastąpi w zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem rodzinie zastępczej o charakterze pogotowia rodzinnego.

Swoistą dyrektywą dla pracownika socjalnego jest to, że skierowanie dziecka do całodobowej placówki opiekuńczo-wychowawczej na pobyt całodobowy może nastąpić po wyczerpaniu możliwości udzielenia pomocy w rodzinie naturalnej lub umieszczenia w rodzinie zastępczej.

[srodtytul]Zażalenie[/srodtytul]

Rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym dziecka przysługuje zażalenie do sądu opiekuńczego na odebranie dziecka przez pracownika socjalnego. Ustawodawca nie określił tu terminu wniesienia zażalenia. Skoro jednak zażalenie przysługuje do sądu opiekuńczego, to znajduje zastosowanie art. 394 § 2 k.p.c. przewidujący tygodniowy termin do wniesienia zażalenia. Termin ten liczy się od odebrania dziecka. Sądem właściwym rzeczowo do rozstrzygnięcia zażalenia jest wyłącznie sąd rejonowy miejsca zamieszkania odebranego dziecka, a w braku miejsca zamieszkania – sąd rejonowy miejsca jego pobytu w chwili odbierania (art. 568 i 569 § 1 k.p.c.).

O prawie do złożenia zażalenia wraz ze wskazaniem sądu opiekuńczego właściwego miejscowo do jego rozpatrzenia pracownik socjalny lub funkcjonariusz policji poucza rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych dziecka. Pouczenie to należy wręczyć na piśmie. Brak pouczenia może uzasadniać wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia (art. 168 § 1 k.p.c.).